Η απουσία της Εύβοιας, στο χάρτη Tabula Rogeriana.

Το 1138 ο Άραβας γεωγράφος Muhammad al-Idrisi ανέλαβε την κατασκευή ενός παγκόσμιου χάρτη για λογαριασμό του Νορμανδού βασιλιά Ρογήρου Β΄ της Σικελίας.

Ο χάρτης ολοκληρώθηκε γύρω στο 1153 και έγινε γνωστός ως Tabula Rogeriana[11], μια σπουδαία προσπάθεια για την εποχή του. Είναι ο πρώτος γνωστός ευρωπαϊκός χάρτης που δεν ακολουθεί τη λογική Τ-Ο αλλά υιοθετεί την παράδοση του Πτολεμαίου και εμπλουτίστηκε με γνώσεις που είχε ο ίδιος ο γεωγράφος από άλλους Άραβες και με αναφορές που συνέλεξε από περιηγητές και ναυτικούς της εποχής του. Ο χάρτης συνοδευόταν από ένα αναλυτικό βιβλίο γεωγραφίας που δυστυχώς έχει χαθεί. Ο χάρτης δεν κατασκευάστηκε ως εργαλείο ναυσιπλοΐας αλλά ως μια απόδειξη εξουσίας και δύναμης του βασιλείου των Νορμανδών στη Σικελία, οι οποίοι πρόσφατα είχαν νικήσει και εκδιώξει τους βυζαντινούς από το νησί.

Φυσικά ο χάρτης είναι «ανάποδα» σε σχέση με τους σημερινούς, δηλαδή ο νότος παρουσιάζεται στην πάνω πλευρά του και ο βορράς στην κάτω πλευρά αντίστοιχα. Η Ιερουσαλήμ (για τους χριστιανούς) και η Μέκκα (για τους μουσουλμάνους) δεν θα μπορούσαν να είναι «κάτω» στο χάρτη και καθώς η Μεσόγειος και η Ευρώπη βρίσκονται βόρεια των πόλεων αυτών, η θρησκευτική ορθότητα της εποχής επέβαλλε τη συγκεκριμένη απεικόνιση.

Στην tabula rogeriana  οι αναφορές σε πόλεις και τοπωνύμια αναγράφονται με ένα μεικτό σύστημα στο οποίο χρησιμοποιούνται ευδιάκριτοι λατινικοί χαρακτήρες αλλά οι ονομασίες είναι αραβικές (βλ. εικ. 3). Μπορεί κανείς να διακρίνει την Πελοπόννησο, την Κρήτη (Krit), πολλά νησιά του Αιγαίου και την Ηπειρωτική Ελλάδα, αλλά απουσιάζει η Εύβοια. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι η Εύβοια ήταν γνωστή στους Άραβες πολλά χρόνια πριν αφού είχαν επιχειρήσει να την κουρσέψουν τον 9^ο αιώνα. Οι κοντινότερες στην Εύβοια πόλεις που αναφέρονται είναι η Δημητριάδα (Dimitriana) και ο Αλμυρός (Armirun) στη Μαγνησία. Στην περιοχή μας επίσης αναφέρονται η Αθήνα (Atin) και η Αίγινα (Aginis) ως πόλη στην Αττική. Έχει ενδιαφέρον ότι οι πόλεις στα δυτικά παράλια της Πελοποννήσου παρουσιάζονται με αρκετή λεπτομέρεια καθώς αποτελούσαν σταθμούς στα ταξίδια από την Ιταλία προς το Λεβάντε. Έτσι, μπορεί κανείς να διακρίνει την Κυπαρισσία με το μεσαιωνικό της όνομα (Arkadia), τη Μεθώνη (Motonia), την Κορώνη (Korunia), τον Κάβο Μαλιά (Maila) και τη Μονεμβασιά (Malaia) ενώ στην Κρήτη το Ηράκλειο (Rabd al Handak) έχει τοποθετηθεί εκεί που θα περίμενε κανείς να δει τα Χανιά. Στο Αιγαίο διακρίνονται εύκολα η Άνδρος (Andra), Η Μήλος (Milu), η Νάξος (Naksia), η Ίος (Niu), η Χίος (Hiu) και η Σάμος (Samu).

Μέχρι το 13^ο αιώνα, οι χάρτες (που ονομάζονταν tabula-tables) ήταν στην ουσία συμβολικές αναπαραστάσεις μιας γεωγραφικής περιοχής με σημειωμένα διάφορα τοπωνύμια περιοχών, πόλεων, ακρωτηρίων και κόλπων, χωρίς συντεταγμένες. Αν κάποιος ήθελε να καταλάβει που περίπου βρισκόταν ένα συγκεκριμένο μέρος που αναφέρονταν στον χάρτη, θα έπρεπε να δει το βιβλίο που τον συνόδευε. Ακολουθούσαν δηλαδή τη λογική της γεωγραφίας του Πτολεμαίου.

Η Εύβοια στους ναυτικούς χάρτες των ιταλικών πόλεων.

Από τον 10^ο αιώνα και μετά οι ιταλικές πόλεις σταδιακά ανοίγουν ναυτικούς εμπορικούς δρόμους στην ανατολική Μεσόγειο. Τα ταξίδια είναι δύσκολα μεν αλλά εξαιρετικά κερδοφόρα. Η χαρτογραφία αρχίζει να χρησιμοποιείται ως πρακτικό εργαλείο ναυσιπλοΐας. Ο συνδυασμός της πυξίδας (πρώτη γραπτή αναφορά στην εφεύρεσή της γίνεται στο χρονικό ενός μοναχού, το 1190), τριγωνομετρικών πινάκων που απαιτούνται για την πλοήγηση με τον ήλιο και τα άστρα και χαρτών οδήγησαν στη δημιουργία της σύγχρονης ναυσιπλοΐας.

Ο πρώτος γνωστός ναυτικός χάρτης είναι η Carta Pisana. Βρέθηκε στην Πίζα και έχει χρονολογηθεί στην περίοδο 1258-1291. Είναι φτιαγμένος σε δέρμα προβάτου —γιατί την εποχή εκείνη δεν υπήρχε χαρτί ικανό να αντέξει ναυτικά ταξίδια— και έχει μέγεθος περίπου 1Χ0,50 m. Εκτιμάται ότι είναι φτιαγμένος από Φλωρεντίνο γεωγράφο λόγω των χρησιμοποιούμενων ιδιωμάτων στα τοπωνύμια και χρησιμοποιούνταν από τους Γενοβέζους, μιας και μόνο Γενοβέζοι καπετάνιοι κάνουν αναφορά στα ημερολόγιά τους σε τέτοιο χάρτη εκείνη την εποχή.

Η carta pisana είναι ένας πορτολάνος που δείχνει μόνο λιμάνια και παραθαλάσσιες πόλεις (περίπου 1000) στη Μεσόγειο, τη Μαύρη Θάλασσα και τη Βόρεια Ευρώπη. Έχει εξαιρετική ακρίβεια σε σχέση με όλους τους προηγούμενους χάρτες και αποτελεί δημιουργία ανθρώπων που είχαν ταξιδέψει πολύ στην περιοχή, είχαν κρατήσει σημειώσεις και δεν στηρίζονταν στην ανάγνωση αρχαίων πηγών ούτε δεσμεύονταν από θρησκευτικές αντιλήψεις. Ως ναυτικός χάρτης δίνει οδηγίες πως κάποιος μπορεί να πάει από ένα λιμάνι σε ένα άλλο, δηλαδή δείχνει την απόσταση και την κατεύθυνση. Η ένδειξη της κατεύθυνσης είναι μια επαναστατική τεχνική και γίνεται ως εξής. Ο χάρτης περικλείεται σε δύο κύκλους, έναν με κέντρο το αιγαίο και έναν με κέντρο τη δυτική μεσόγειο. Στην περιφέρεια κάθε κύκλου σημειώνονται 16 σημεία που αντιστοιχούν στους ανέμους (π.χ. το βόρειο σημείο αντιστοιχεί στην τραμουντάνα). Από κάθε άνεμο ξεκινούν ευθείες γραμμές που πάνε στους υπόλοιπους δημιουργώντας έτσι ένα ρόδο που αντιστοιχεί σε αζιμούθια, δηλαδή γωνίες που σχηματίζονται μεταξύ του βορρά και της κατεύθυνσης που θέλει να κινηθεί ένα πλοίο.

Οι πορτολάνοι σε συνεργασία με τη χρήση πυξίδας και τριγωνομετρικών πινάκων για τον υπολογισμό αζιμουθίων μείωσαν στο μισό το χρόνο του ταξιδιού στη Μεσόγειο, επιτρέποντας στα καράβια των ιταλικών πόλεων να κάνουν δύο εμπορικά ταξίδια κάθε χρόνο και να γίνουν πολύ πλούσιοι.

Σε αυτό τον πρώτο πορτολάνο περιλαμβάνεται η Εύβοια (βλ. εικ. 4). Το νησί έχει πλέον σχήμα και μέγεθος που μοιάζει αρκετά με την πραγματικότητα και σε αυτό φαίνονται πέντε λέξεις[12]. Η μία προφανής είναι η λέξη Negroponte που αντιστοιχεί στην Χαλκίδα. Στο νότο φαίνεται η λέξη Caristo που προφανώς αναφέρεται στην Κάρυστο και στο βορρά φαίνονται δύο τοπωνύμια. Αριστερά της λέξης Negroponte αναγράφεται η λέξη Loreo (Ωρεοί) ενώ δεξιά δεν είναι σαφές τι αναφέρεται, ίσως Valone, δηλαδή το Αυλωνάρι. Η λέξη στο κέντρο του νησιού δεν μπορεί να αποκρυπτογραφηθεί εύκολα (Sirusa;). Στο χάρτη διακρίνονται τα Λιχαδονήσια και το Ακρωτήριο της Κνημίδας στον Άγιο Κωνσταντίνο, το οποίο κατονομάζεται με διαφορετικό όνομα. Επίσης, ανατολικά της Εύβοιας είναι φανερό ότι ο χαρτογράφος γνωρίζει με λεπτομέρεια τις Βόρειες Σποράδες καθώς αναφέρονται και κατονομάζονται όχι μόνο τα βασικά νησιά όπως είναι η Σκύρος (Squir) και η Σκόπελος (Scopoly) αλλά και μικρότερα όπως είναι το Πιπέρι (Piperi). Στη περιοχή επίσης αναφέρονται ο Αλμυρός (Lalmiro), η Μενδενίτσα (Castel de Bondoniza), το Σούνιο (Cavo de Colone), ο Πειραιάς (Porto Leon), η Ελευσίνα (Saline), η Μακρόνησος (Macronisse) και βραχονησίδες του Νότιου Ευβοϊκού.

Σύγχρονος με την Carta Pisana είναι ο Cortona Chart που ανακαλύφθηκε σχετικά πρόσφατα (1957) και προς το παρόν χρονολογείται στην περίοδο 1232-1300. Σε αυτόν, η αναπαράσταση[13] της Εύβοιας και της περιοχής γύρω από το νησί είναι εξαιρετικά ακριβής, ίσως πιο ακριβής από την Carta Pisana, ωστόσο αναφέρονται πολύ λιγότερα τοπωνύμια.

O χάρτης του Pietro Vesconte.

Ο Pietro Vesconte είναι ο πρώτος γνωστός με το όνομά του μεγάλος χαρτογράφος.

Είχε γεννηθεί στη Γένοβα αλλά ζούσε και εργαζόταν στη Βενετία. Υπήρξε ο πρώτος χαρτογράφος που υπέγραφε και χρονολογούσε τους χάρτες του. Εργάστηκε την περίοδο 1311-1327, δηλαδή κατά την περίοδο της μεγαλύτερης ακμής της Βενετίας. Έγινε ευρύτερα γνωστός όταν συνεργάστηκε με τον Marino Sanudo, Ενετό αριστοκράτη, πολιτικό και γεωγράφο που είχε ταξιδέψει σε όλη την ανατολική Μεσόγειο. Ο Sanudo είχε δει την Άκρα να πέφτει στα χέρια των μωαμεθανών —κατά τη διάρκεια της Γ΄ Σταυροφορίας το 1291— και είχε κάνει σκοπό της ζωής του να αναβιώσει μια νέα σταυροφορία. Για το σκοπό αυτό έγραψε ένα υπόμνημα[14] στον Πάπα με τον τίτλο «Liber secretorum fidelium crucis», δηλαδή «Το μυστικό βιβλίο των πιστών του σταυρού» όπου εξηγούσε τι είχε πάει στραβά στις προηγούμενες σταυροφορίες και τι έπρεπε να γίνει για να οργανωθεί μια νέα.

Το βιβλίο περιέχει υπέροχους και εξαιρετικά πολυτελείς ναυτικούς χάρτες του Vesconte. Ήταν πολύ πιο ακριβείς και αναλυτικοί από ό,τι είχε δημοσιευτεί μέχρι τότε. Στην πραγματικότητα, το βιβλίο και οι χάρτες αποτελούν μια προβολή της τεράστιας πολιτικής και οικονομικής δύναμης της θαλασσοκράτειρας Βενετίας. Είναι ταυτόχρονα εξαιρετικοί χρηστικοί ναυτικοί χάρτες, πολιτικά μανιφέστα των δημιουργών τους και διπλωματικά έγγραφα της Βενετίας που τους είχε χρηματοδοτήσει.

Σημειώνεται ότι ήδη από τα τέλη του 12^ου αιώνα η Βενετία διέθετε εμπορικό σταθμό στη Χαλκίδα (Negroponte) και μετά το 1205, οπότε η Εύβοια περιήλθε σε Λομβαρδούς ευγενείς, διεύρυνε συνεχώς την παρουσία και την επιρροή της στο νησί μέχρι που τελικά έγινε αποικία της. Επομένως, είναι εύλογο να θεωρήσει κάποιος ότι την εποχή του Liber Secretorum, οι Βενετοί είχαν εξαιρετική γνώση τόσο της Εύβοιας όσο και γενικότερα του Αιγαίου.

Ένας εξαιρετικός χάρτης του Αιγαίου και της Εύβοιας του Vesconte σώζεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας (BNF)[15].

O Vesconte πρόσθεσε πέντε νέα τοπωνύμια στη χαρτογραφία της Εύβοιας (βλ. εικ. 6). Το Ποντικονήσι (Ponticus -μια βραχονησίδα έξω από το Αγριοβότανο), τα Λιχαδονήσια (Scogli -αναγράφονται απλά ως βραχονησίδες), το Καστρί (Castri -υπήνεμο λιμάνι στη Νότια Εύβοια, όπου θεωρείται ότι βρισκόταν η αρχαία Ραιδεστός), το Ακρωτήριο του Καφηρέα (Mantelo) και την Καβαλλιανή έξω από το Μαρμάρι (Canalene). Επιπλέον, στους χάρτες σημειώνονται τα νησάκια του Νότιου Ευβοϊκού και τα αντίστοιχα της Ερέτριας. Στην έκδοση της BNF, η Εύβοια δίνεται έγχρωμη σε μπλε κόκκινο και σομόν για να τονιστεί η διαίρεσή της σε τριτημόρια (τρεις Λομβαρδοί φεουδάρχες) ενώ τα βασικά βουνά της (Δίρφυς, Τελέθριο, Όχη, Κοτύλαια) δίνονται ως χρυσές βούλες. Είναι προφανές ότι η βασική πόλη της Εύβοιας είναι το Negroponte αλλά με τους χάρτες αυτούς κατοχυρώνεται ότι στο νησί υπάρχουν τρεις ακόμη αξιομνημόνευτοι οικισμοί: Οι Ωρεοί, η Κάρυστος και το Αυλωνάρι (Vallona). Οι Ωρεοί και η Κάρυστος αναφέρονταν ήδη σε ένα σημαντικό διπλωματικό έγγραφο περίπου 100 χρόνια πριν τη δημιουργία των χαρτών. Πρόκειται για το «Partitio Terrarum imperii Romaniae», η συνθήκη με την οποία έγινε η διανομή των εδαφών της Βυζαντινής αυτοκρατορίας μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους το 1204.

Στην περιοχή γύρω από την Εύβοια αναφέρονται με κόκκινα γράμματα (όπως το Negroponte): Η Αθήνα (Atino), η Κόρινθος (Corzi…), Ο Αλμυρός (Lalmiro) και η Μενδενίτσα (Labondenissa), οριοθετώντας έτσι τις σημαντικές πόλεις της εποχής στην περιοχή μας. Επιπλέον αναφέρονται η Αταλάντη (Talando), ο Πειραιάς (Leo) και η Ελευσίνα (Saline).

Ένας ακόμη χάρτης[16] της εποχής (1367), των Ενετών χαρτογράφων Domenico και Francesco Pizzigano αυτήν τη φορά, παρουσιάζει την Εύβοια με αντίστοιχο τρόπο αλλά με μια μικρή διαφορά: Οι Ωρεοί έχουν αναβαθμιστεί και αναγράφονται με κόκκινο χρώμα, δηλαδή θεωρούνται ως μια βασική πόλη της περιοχής, αντίστοιχη με το Νεγροπόντε, τον Αλμυρό και τη Μενδενίτσα.

Η Εύβοια στους χάρτες της ιταλικής ταξιδιωτικής λογοτεχνίας.

Ο Φλωρεντίνος ευγενής Cristoforo Buondelmonti, μορφωμένος και περίεργος, άφησε την πατρίδα του το 1414 για να ταξιδέψει στο Λεβάντε. Έμεινε στην Κρήτη και ταξίδεψε στο Αιγαίο και μέχρι την Κωνσταντινούπολη.

Το 1420 ολοκλήρωσε τη συγγραφή ενός βιβλίου που περιείχε τους χάρτες 79 νησιών του Αιγαίου και παραθαλάσσιων περιοχών. Η ανάμιξη κειμένου (μικρές περιγραφές και αναφορές σε αρχαίους Λατίνους και Έλληνες συγγραφείς) με χάρτες έγινε το απόλυτο best seller της εποχής και δημιούργησε ένα καινούργιο είδος λογοτεχνίας, την ταξιδιωτική λογοτεχνία. Φυσικά περιλαμβάνεται και η Εύβοια. Το παλαιότερο γνωστό αντίγραφο φυλάσσεται στην Eθνική Bιβλιοθήκη της Γαλλίας και χρονολογείται στο 1465.

Το βιβλίο ονομάζεται Liber insularum Archipelagi ή πιο σύντομα Isolario (Νησολόγιο). Κυκλοφόρησε σε πάρα πολλές εκδόσεις και διαφορετικές εκδοχές. Για περίπου 250 χρόνια πολλοί ακόμη εκδώσανε isolarii, τα περισσότερα αντιγραφές του αρχικού με προσθήκες τοπωνυμίων που έβρισκαν από περιγραφές αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων. Είναι βιβλία που «δοξάζουν» την επιτυχία της αποικιοκρατίας των ιταλικών πόλεων στην Ανατολική Μεσόγειο και παράλληλα «προειδοποιούσαν» για τον οθωμανικό κίνδυνο.

Πρέπει να σημειωθεί ότι το σημαντικότερο σημείο του βιβλίου του Buondelmonti είναι η απεικόνιση της Κωνσταντινούπολης, η μόνη που υπάρχει πριν την άλωση της. Επίσης, στις σελίδες του φαίνεται ότι η Θήβα και η Χαλκίδα θεωρούνται οι σημαντικές πόλεις της περιοχής. Επιπλέον, είναι επίσης ο πρώτος χάρτης όπου η θάλασσα είναι βαμμένη μπλε, οι επικίνδυνες βραχονησίδες κόκκινες και στο νησί μπορεί κανείς να δει δέντρα όπου υπάρχουν δάση και χρωματισμένες σκούρες τις ορεινές περιοχές. Αναφέρεται ότι πιθανότατα ο ίδιος ο Buondelmonti δεν είχε ταξιδέψει στην Εύβοια και ο χάρτης είναι κατασκευασμένος με βάση περιγραφές Ενετών ναυτικών στο συγγραφέα.

Σημειώνεται ότι την εποχή του Buondelmonti δεν υπήρχε ακόμη η τυπογραφία. Το έργο του διαδόθηκε με αλλεπάλληλες αντιγραφές, το ίδιο και οι χάρτες που το συνοδεύουν. Κυκλοφορούν λοιπόν, πολλές παραλλαγές, καθεμία από τις οποίες διαφέρει λίγο στην αποτύπωση της ακτογραμμής, στα σχήματα των κάστρων, στα χρώματα του χάρτη ακόμη και στις λεζάντες που περιλαμβάνονται στο χάρτη.

Ο χάρτης του Bartolommeo dalli Sonetti.

Το Νεγροπόντε και η Εύβοια έπεσαν στα χέρια των Οθωμανών το 1470 μετά από πολιορκία περίπου ενός μήνα, κατά τη διάρκεια του πρώτου Βενετοτουρκικού Πολέμου (θα ακολουθούσαν άλλοι έξι μέχρι το 1718).

Το γεγονός τραυμάτισε τη Βενετία, όχι μόνο στρατιωτικά και οικονομικά αλλά και ψυχολογικά. Το 1485, λίγα χρόνια μετά την άλωση του Νεγροπόντε, ο Ενετός πλοίαρχος Bartolommeo dalli Sonetti (παρατσούκλι, το επίθετό του ήταν μάλλον Zamberti ή Turco) κυκλοφόρησε ένα isolario[17] (νησολόγιο) διαφορετικό από τα άλλα. Ήταν το πρώτο τυπωμένο isolario με κινητά στοιχεία για τα κείμενα και ξυλογραφίες για τους χάρτες. Αυτό σημαίνει ότι μπορούσε να ανατυπωθεί με μεγάλη ακρίβεια. Επιπλέον, ήταν το πρώτο νησολόγιο από επαγγελματία ναυτικό που είχε ταξιδέψει πολλές φορές στο Αιγαίο και είχε δει τα μέρη που ανέφερε. Τέλος, ήταν προσανατολισμένο, δηλαδή είχε ρόδα πυξίδας για κάθε νησί.

Αυτό το νησολόγιο είναι εξαιρετικά σημαντικό για την Εύβοια γιατί είναι η πρώτη φορά που αναφέρονται τόσα πολλά τοπωνύμια (βλ. εικ. 7). Στην πρωτότυπη έκδοση του 1485, οι χάρτες δεν έχουν λεζάντες και τα τοπωνύμια είναι στα κείμενα. Στο χάρτη αναπαρίστανται τα κάστρα και οχυροί οικισμοί χωρίς να κατονομάζονται. Στο κείμενο αναφέρονται οι οικισμοί:

• Negroponte: Νεγροπόντε, η σημερινή Χαλκίδα.
• (L)Oreo: Οι Ωρεοί.
• Mandugo: Ηχητικά αλλά και με βάση τη θέση του σε μεταγενέστερους χάρτες, φαίνεται να ταυτίζεται με το Μαντούδι.
• Colochita: Σε μεταγενέστερους χάρτες αναφέρεται και ως Colorita και έχει ταυτιστεί με το Παλαιοκαστρί Ψαχνών.
• Lipso: Αιδηψός.
• Caristo: Η Κάρυστος.
• Lalitada: Η Λιχάδα. Αναφέρεται σε πολλούς χάρτες της εποχής και πρέπει να αφορά οικισμό και όχι μόνο το σύμπλεγμα των νησιών.
• Protimo: Ο μεσαιωνικός πορθμός, στην ευρύτερη περιοχή του σημερινού Αλιβερίου.

Αναφέρονται επίσης τα κάστρα:

• Chupa: Αναφέρεται σε χάρτες της εποχής και ως Cupa και ταυτίζεται με την καστροπολιτεία της Κούπας κοντά στον σημερινό οικισμό του Νεοχωρίου Βρύσης.
• Potiri: Κάστρο Ποτίρι, μεταξύ Αυλωναρίου και Οκτωνιάς.
• Larmeno: Σε χάρτες της εποχής αναφέρεται επίσης ως Larmena και ταυτίζεται με κάστρο στο Μαρμάρι.

Στο κείμενο επίσης αναφέρονται τα τοπωνύμια Elopia (Ελλοπία), Lilanto (Ληλάντιο), Cerinto (Κήριθνος) χωρίς να είναι σαφές αν αφορούν την εποχή του Bartolommeo dalli sonetti ή την εποχή του Στράβωνα, τον οποίο επικαλείται. Στην έκδοση που έχει ψηφιοποιήσει το Πανεπιστήμιο της Βοστώνης[18], το υπόβαθρο είναι το ίδιο αλλά  έχουν προστεθεί χειρόγραφα ονόματα στους χάρτες. Σε αυτά περιλαμβάνονται επιπλέον ονόματα εκείνων που αναφέρονται στα σονέτα του βιβλίου. Τα επιπλέον ονόματα είναι:

• Vatia: Η σημερινή Άνω Βάθεια, στην Κεντρική Εύβοια.
• Stura: Ο οικισμός των Στύρων.
• Plaronita: Από τη θέση του πιθανολογείται ότι πρόκειται για τον οικισμό Ποτάμι Καρύστου.
• Chumi: Αν και ηχητικά μοιάζει, η θέση του οικισμού δίνεται σε ορεινό σημείο της ανατολικής ή βόρειας Όχης και πιθανότατα δεν αφορά τη σημερινή Κύμη. Δεδομένου ότι η αναφορά σε μια Chumi ή Chimi στην περιοχή συναντάται συχνά για περίπου 2 αιώνες (15-16^ο) εκτιμάται ότι πρόκειται για έναν οικισμό που συνδέεται με την περιοχή από το Ρέμα Διπόταμου μέχρι και την παραλία Καλλιανών.
• Valona: Το Αυλωνάρι.
• Lapolitica: Ο οικισμός Πολιτικά, στο Βόρειο Ευβοϊκό.
• Lilato: Από τη θέση του πιθανολογείται ότι πρόκειται για τον οικισμό Φύλλα και το κάστρο τους.
• Lorco: Αν και δίνεται σε σημείο (βορειοανατολικά του Παλαιοκαστριού Ψαχνών) που δεν σχετίζεται γεωγραφικά με κάποιον οικισμό, εκτιμάται ότι αφορά τον οικισμό των Λεχριών στην κεντρική Εύβοια.

Επιπλέον, στο χάρτη έχει προστεθεί χειρόγραφα και ένας ακόμη οικισμός στη θέση που σήμερα είναι το Βασιλικό. Το τοπωνύμιο είναι δυσανάγνωστο.

Για τα επόμενα 200 χρόνια θα εκδίδονται συνεχώς νέα νησολόγια. Όλα στηρίζονται στη δουλειά του Bartolommeo dalli sonetti και δεν περιλαμβάνουν περισσότερες πληροφορίες. Άλλωστε, μετά την ενσωμάτωση της Εύβοιας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η δυνατότητα των Δυτικών ναυτικών να ταξιδεύουν στην περιοχή και να την χαρτογραφούν μειώθηκε. Οι «νέες» πληροφορίες που περιλαμβάνονται σε μεταγενέστερα νησολόγια κατά βάση προέρχονται από αρχαιοελληνικές-ρωμαϊκές πηγές, όπως ο Στράβωνας και ο Πτολεμαίος, με αποτέλεσμα η ποιότητα της χαρτογραφικής πληροφορίας να φθίνει. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί πως υπάρχουν και δύο χαρτογράφοι ελληνικής καταγωγής που έχουν εκδώσει νησολόγια. Πρόκειται για τους Νικόλαο Σοφιανό (Descriptio Nova Totius Graeciae), του οποίου το νησολόγιο έχει χρονολογηθεί γύρω στο 1540 και τον Αντώνιο από τη Μήλο (Antonio da Millo, Isolario et Portolano de tuto el Mare Mediterraneo) του οποίου το νησολόγιο έχει χρονολογηθεί γύρω στο 1590.

Η Εύβοια του Πίρι Ρέις.

Το 1470 η Εύβοια άλλαξε χέρια. Έγινε τμήμα της Οθωμανικής Aυτοκρατορίας ενώ η Βενετία έμπαινε σε μια αργή και μακρά πορεία παρακμής. Ελάχιστα χρόνια μετά οι Ισπανοί έφτασαν στην Αμερική και οι Πορτογάλοι στην Ινδία περιπλέοντας την Αφρική.

Οι Οθωμανοί (όπως και οι βυζαντινοί μετά το 1204) δεν διακρίνονταν για τη ναυτοσύνη τους. Η ναυτική τους παρουσία στη Μεσόγειο στηριζόταν σε μωαμεθανούς κουρσάρους, που σε περίπτωση πολέμου πληρώνονταν για να σηκώσουν στα πλοία τους τη σημαία της αυτοκρατορίας. Οι περισσότεροι δε από αυτούς ήταν εξωμότες, δηλαδή πρώην χριστιανοί που είχαν εξισλαμιστεί με τη θέληση τους. Ένας πολύ γνωστός μουσουλμάνος πειρατής (αλλά όχι εξωμότης) ήταν ο Κεμάλ που έγινε Ρέις, δηλαδή ναύαρχος. Αυτός είχε έναν ανιψιό, τον Αχμέτ Μοχάμεντ Πίρι. Τον πήρε μαζί από 10 χρονών, τον έμαθε τα κόλπα της δουλειάς και μαζί νίκησαν πολλές ναυμαχίες εναντίον των Ισπανών, των Γενοβέζων και των Ενετών. Αυτό που τους έδωσε τη μεγαλύτερη αίγλη ήταν η επιτυχής εκκένωση μουσουλμανικών πληθυσμών της Βόρειας Αφρικής, όταν έσωσαν τις ζωές χιλιάδων από το σπαθί των χριστιανών Ισπανών.

Το 1511 ο Κεμάλ χάθηκε σε ναυάγιο και ο Πίρι γύρισε στο χωριό του στην Καλλίπολη, όπου, έχοντας μαζέψει ως λάφυρα χάρτες πολλών χριστιανών, ετοίμασε το πρώτο οθωμανικό βιβλίο πλοήγησης στη θάλασσα, το «Κιτάπ Μπαχριγιέ». Δεν ήταν χαρτογράφος, δεν πρόσθεσε τίποτα νέο από χαρτογραφικής άποψης. Ήταν όμως έμπειρος καπετάνιος και πρόσθεσε πολλές πληροφορίες για τα ρεύματα, τους αέρηδες, τα λιμάνια και τους υφάλους.

Το 1516 η αυτοκρατορία τον κάλεσε πάλι στα όπλα. Βοήθησε στην κατάκτηση της Αιγύπτου από τους Μαμελούκους και της Ρόδου από τους ιππότες του τάγματος του Αγίου Ιωάννη. Στη συνέχεια έγινε και εκείνος Ρέις, ο Πίρι Ρέις.

Στην εικ. 7 βλέπετε τη σελίδα με τον χάρτη της Ευβοίας. Το 1513 ήταν πλέον και επίσημα γνωστό ότι η Γη είναι στρογγυλή, οπότε θεωρώντας τις συντεταγμένες πάνω σε σφαίρα (και όχι σε επίπεδο), η Εύβοια μοιάζει πολύ περισσότερο με αυτό που ξέρουμε. Προσωπικά μου αρέσει πολύ και το γούστο του στη χρήση χρωμάτων. Κατά τα αλλά, προσέξτε ότι ένα νέο αστικό κέντρο δημιουργείται στην Κεντρική Εύβοια, προς την πλευρά του Αιγαίου. Είναι πιθανότατα ο Καστροβαλάς, σημερινοί Καλημεριάνοι και όχι η Κύμη. Θα παραμείνει διοικητικό κέντρο της περιοχής σε όλη την Οθωμανική Περίοδο. Προσέξτε επίσης ότι δίπλα στους Ωρεούς εμφανίζεται ένα χωριό δίπλα σε ποτάμι. Είναι βέβαια η Ιστιαία ή Ξηροχώρι (Iksirohor στα τούρκικα που δεν ανέχονται λέξεις να ξεκινούν με δυο σύμφωνα, οπότε πρόσθεσαν και το Ι).

Οι χάρτες του Πίρι Ρέις είναι ουσιαστικά οι μονοί χάρτες που έφτιαξε η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Όλοι οι επόμενοι χαρτογράφοι αντιγράφουν τον Πίρι Ρέις, συνήθως με μικρότερη ακρίβεια αλλά και σε φθηνότερες εκδόσεις. Ο ίδιος ο ναύαρχος αποκεφαλίστηκε το 1553 (90 χρονών!) γιατί οι αρχές θεώρησαν ότι δεν τα κατάφερε εναντίον των Πορτογάλων στην Αραβική Χερσόνησο.

Οι Ενετοί ξανάρχονται.

Σε όλη τη διάρκεια του 16^ου αιώνα, η ποιότητα της χαρτογραφίας της Εύβοιας φθίνει καθώς αφενός οι Οθωμανοί θεωρούν ότι οι χάρτες του Πίρι Ρέις αρκούν και αφετέρου το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων χαρτογράφων στρέφεται στα υπερπόντια ταξίδια στην Αμερική και τις Ινδίες ή σε αναλυτικούς χάρτες στο Ιόνιο και την Αδριατική όπου έχει μεταφερθεί το πολεμικό μέτωπο Χριστιανών-Οθωμανών.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και στα έργα μεγάλων χαρτογράφων της εποχής όπως ο Ortelius Abraham (1527-1598), η Εύβοια χάνει ακόμη και το σχήμα της. Φυσικά οι Ιταλοί συνεχίζουν να παράγουν ναυτικούς χάρτες (πορτολάνους) συνεχίζοντας μια παράδοση αιώνων. Ένας από τους πιο γνωστούς χαρτογράφους πορτολάνων είναι ο Giovanni Batista Cavallini από το Λιβόρνο. Ωστόσο, όλο και περισσότερο η χαρτογράφηση καλείται να δώσει πληροφορίες που θα είναι χρήσιμες στις συνεχείς πολεμικές αναμετρήσεις Ενετών και Οθωμανών. Πληροφορίες που θα αφορούν λεπτομέρειες για τις πόλεις, τα κάστρα τους και τις οχυρώσεις.

Το 1570 οι Οθωμανοί επιτίθενται και καταλαμβάνουν την Ενετοκρατούμενη Κύπρο ξεκινώντας έτσι έναν ακόμη (τον τέταρτο) Ενετοτουρκικό Πόλεμο. Ως απάντηση, ο ενωμένος χριστιανικός στόλος αντιμετωπίζει τον Οθωμανικό στη ναυμαχία της Ναυπάκτου (Λεπάντε) και τον κατατροπώνει, τον Οκτώβριο του 1571. Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο και σχεδόν παράλληλα, τρεις Ενετοί χαρτογράφοι, οι Giovanni Francesco Camosio[19] (περ. 1501-1575),  Simon Pinargenti και Nicolo Valeggio[20] εκδίδουν συλλογές από γκραβούρες με χάρτες και σχεδιαγράμματα σημαντικών κάστρων της ανατολικής Μεσογείου και περιλαμβάνουν στις εκδόσεις τους την Εύβοια και μια γκραβούρα της ευρύτερης περιοχής του Νεγκροπόντε. Και οι τρεις είναι εξαιρετικά σημαντικές καθώς για πρώτη φορά δίνονται σε χάρτη λεπτομέρειες για την πόλη και τα περίχωρά της. Ωστόσο, η γκραβούρα με τις περισσότερες πληροφορίες είναι αυτή του Camosio.

Στην γκραβούρα του τελευταίου η πόλη του Νεγκροπόντε έχει αναπαρασταθεί με αρκετό ρεαλισμό. Διακρίνονται η περιφερειακή τάφρος γύρω από το τείχος, η πύλη στον πορθμό του Ευρίπου (το οποίο ονομάζεται Canale Corentissimo), το κάστρο του πορθμού (castello del ponte), οι τρεις μύλοι δεξιά και νότια της πύλης (molini) και οι τρεις πύλες του κάστρου προς την πλευρά της Εύβοιας. Αυτές ήταν:

• Η Πύλη του Ναού (porta del Tempio), στη σημερινή διασταύρωση των οδών Βενιζέλου και Φαρμακίδου.
• Η Πόρτα του Χριστού (porta de Xpo), στη σημερινή οδό Παπαναστασίου.
• Η Πόρτα του Πατριαρχείου (porta chamata) στη σημερινή οδό Παπαστρατή, πίσω από τη Σχολή Πεζικού. Μάλιστα η θάλασσα στην περιοχή ονομάζεται «Βούρκος» (Burchi).

Επιπλέον, αναφέρονται τρεις μικρότερες πύλες, μία αριστερά (βόρεια) της πύλης του Πορθμού (La castagnola) και δύο νότια (La incoronata και portadiforni). Εντός της πόλης προσδιορίζεται η περιοχή της Αγίας Παρασκευής και της οικίας Βαΐλου ως γειτονιά του Πατριαρχείου (Patriarcado), δεδομένου ότι κατά την Ενετική Περίοδο εκεί φιλοξενήθηκε το λατινικό πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης μετά την ανακατάληψη της Πόλης από τους Βυζαντινούς. Στην γκραβούρα αναφέρεται και ο ίδιος ο ναός της Αγίας Παρασκευής (S. Domenego) που την εποχή της Ενετοκρατίας ήταν η βάση Δομινικανών[21] μοναχών. Τέλος, εντός της πόλης αναφέρεται και μια επισκοπική έδρα (Vescouado) στην περιοχή μεταξύ της Πύλης του Ναού και της Πύλης του Χριστού.

Γύρω από την πόλη φαίνεται το Προάστειο (Borgo) που είχε αρχίσει να σχηματίζεται από την εποχή της Ενετοκρατίας, κυρίως στην περιοχή βόρεια και ανατολικά του κάστρου, εκεί δηλαδή που εκτείνεται και το σημερινό κέντρο της Χαλκίδας. Στην περιοχή αναφέρονται μια σειρά από εκκλησίες. Βόρεια του κάστρου φαίνονται η  Αγία Κλάρα (S. Chiara) που έχει τεκμηριωθεί[22] ότι βρισκόταν στη σημερινή περιοχή της Σουβάλας, ίσως στη θέση της σημερινής εκκλησίας της Παναγίτσας, ο Άγιος Φραγκίσκος (S. Frac) που έχει προταθεί[23] ότι βρισκόταν στην σημερινή θέση του Αγίου Δημητρίου και ο Άγιος Χρυσόστομος (S. zuan Grisostomo). Στα ανατολικά του κάστρου, στην προέκταση της Πύλης του Χριστού φαίνεται μια εκκλησία του Αγίου Νικολάου (S. Nic deloro). Στα νότια φαίνονται οι εκκλησίες των Αγίων Αποστόλων (S. Apostolo), της Αγίας Τριάδας (S. Trinita) και η Αγία Μαρίνα (S. Marina) στην σημερινή περιοχή της Αγίας Μαρίνας.

Τρεις ακόμη κατασκευές δίνονται στην ευβοϊκή πλευρά: Νότια του κάστρου διακρίνεται ένας αμπελώνας (Vigna del Recco), περιτειχισμένος και με ένα κτίσμα εντός του και ακόμη πιο νότια ένα κτίριο που ονοματίζεται El micho. Στα ανατολικά διακρίνεται ένα κτίριο με την αναφορά Gorgo Pluto που είναι πιθανό να αναφέρεται σε ένα πηγάδι στην περιοχή (gorgo). Δύο εκκλησίες δίνονται και στη βοιωτική ακτή (San Zorzi και S. Informini).

Στην γκραβούρα δίνονται και αρκετά τοπωνύμια. Φαίνεται η νησίδα Πασά με ένα κτίσμα πάνω της, η οποία ονομάζεται Millemosa Isola ενώ στην ευβοϊκή ακτή νοτιοανατολικά της νησίδας (στη σημερινή Νέα Λάμψακο) υπάρχει η ένδειξη ότι λειτουργούν αλυκές (saline). Το στενό ονομάζεται stretto di San Marco ενώ στην βοιωτική ακτή ονοματίζονται για πρώτη φορά σε χάρτη οι κόλποι Μικρό και Μεγάλο Βαθύ (Vati picholo και Vati grando).

Όλες αυτές οι λεπτομέρειες είναι πραγματικά εντυπωσιακές. Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα. Η πόλη ανήκει στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήδη από το 1470, δηλαδή για περίπου έναν αιώνα από την εποχή της γκραβούρας. Ωστόσο, η γκραβούρα του Camosio αλλά και των Pinargenti και Valeggio δείχνουν μια αμιγώς χριστιανική πόλη. Τα μόνα οθωμανικά στοιχεία στον Camosio είναι τρεις ημισέληνοι σε αντίστοιχους πύργους του τείχους. Αυτό δημιουργεί αμφιβολίες για τις πηγές πληροφοριών των χαρτογράφων. Μοιάζει σαν να μην έχουν σύγχρονες πηγές αλλά να στηρίζονται και οι τρεις σε μια κοινή περιγραφή ή άλλο παλαιότερο χάρτη της εποχής πριν το 1470. Μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί κάποια αντίστοιχη απεικόνιση της περιοχής πριν αυτής του Camosio.

Η γκραβούρα του Camosio αντιγράφτηκε ξανά και ξανά τον επόμενο αιώνα, συνήθως παραλείποντας ή παραλλάσσοντας κάποιες λεπτομέρειες του σχεδίου. Για παράδειγμα αντίστοιχοι χάρτες δίνονται από τον Giuseppe Rosaccio το 1598[24].

Οι Ιταλοί χαρτογράφοι σχεδόν μονοπωλούν τη χαρτογραφία της Ανατολικής Μεσογείου μέχρι και τον 17^ο αιώνα. Την εποχή αυτή η χαρτογραφία και η ναυσιπλοΐα εξελίσσονται και γνωρίζουν μεγάλη ακμή στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης, κυρίως στην Ολλανδία και την Αγγλία που γίνονται θαλασσοκράτειρες χώρες. Οι στόλοι τους όμως δεν χρησιμοποιούν ιδιαίτερα την Ανατολική Μεσόγειο. Επομένως, το ενδιαφέρον τους για την περιοχή είναι περιορισμένο και στους χάρτες τους συνήθως αντιγράφουν τους Ιταλούς συναδέλφους τους, καθώς δεν έχουν πληροφορίες από πρώτο χέρι. Ακόμη και έτσι, κάποιοι Βορειοευρωπαίοι χαρτογράφοι μας προσθέτουν πληροφορίες για την Εύβοια. Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα είναι ο Johannes van Keulen (1654-1715), ιδρυτής της μεγάλης οικογενειακής δυναστείας χαρτογράφων Keulen. Σε έναν πρώιμο χάρτη[25] του της Ανατολικής Μεσογείου που χρονολογείται γύρω στο 1680, ο Keulen δίνει μια πολύ ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια. Στο χάρτη, στην ευρύτερη περιοχή του Negroponte έχει σημειωθεί η ένδειξη Po. Corenti που μοιάζει να είναι η πρώτη αναφορά στον όρμο Κουρέντι.

Το έργο του Coronelli και ο αντίκτυπος του στη χαρτογραφία της εποχής του.

Το 1669 οι Οθωμανοί κατέκτησαν την Κρήτη, μετά από μακροχρόνιο πόλεμο και πολιορκία του Ηρακλείου.

Για την Βενετία αυτό ήταν ένα ακόμη μεγάλο πλήγμα στον μακροχρόνιο ανταγωνισμό της με την Οθωμανική αυτοκρατορία. Σχέδια ετοιμάστηκαν αμέσως και το 1684 ξεκίνησε ο έκτος στη σειρά Βενετοτουρκικός Πόλεμος. Οι Βενετοί με έναν πολυεθνικό στρατό κατέλαβαν την Πελοπόννησο και πολιόρκησαν το Εγριμποζ (όπως λεγόταν πια το Νεγροποντε) αλλά χωρίς επιτυχία. Ο πόλεμος είχε μεγάλο αντίκτυπο σε όλη την Ευρώπη. Μέρος αυτού του αντίκτυπου ήταν η χαρτογραφική δουλειά ενός Ενετού χαράκτη και χαρτογράφου: του Vincenzo Maria Coronelli.

Ο Coronelli γεννήθηκε στη Βενετία το 1650. Αρχικά εκπαιδεύτηκε στην ξυλογραφία αλλά μετά σπούδασε θεολογία. Διακρίθηκε κυρίως για την κατασκευή υδρογείων για τον Λουδοβίκο 14ο, βασιλιά της Γαλλίας και σύμμαχο της Βενετίας. Όταν ξεκίνησε ο (έκτος) Βενετοτουρκικός πόλεμος το 1684, ο Coronelli κλήθηκε να ετοιμάσει κάποιες εκδόσεις που θα ήταν ταυτόχρονα προπαγανδιστικό υλικό αλλά και πολεμικά εγχειρίδια για τον (πολυεθνικό) στρατό που οι Ενετοί έστειλαν στην Πελοπόννησο, την Αττική, την Εύβοια και τα γύρω νησιά.

Έτσι, το 1686 κυκλοφόρησε ένα βιβλίο[26] με σχέδια και χάρτες που περιλαμβάνει μια σύντομη περιγραφή της πόλης και μια γκραβούρα. Η γκραβούρα αυτή είναι εμβληματική καθώς αποτέλεσε την πρώτη μιας σειράς αντίστοιχων. Το χαρακτηριστικό όλων είναι ότι υπερβάλλουν σφόδρα σχετικά με το μέγεθος και την όψη της πόλης προσθέτοντας πύργους, προμαχώνες και ότι άλλο μπορούν να σκεφτούν. Αντίστοιχες υπερβολές γίνονται σε όλες τις γκραβούρες του βιβλίου. Ο προφανής στόχος είναι η προπαγάνδα στην Ευρώπη. Το μήνυμα είναι απλό: οι πόλεις του Μοριά και το Νεγροπόντε είναι πόλεις για τις οποίες αξίζει να πολεμήσει κανείς για να τις φέρει πίσω στη χριστιανοσύνη. Φυσικά ο ίδιος ο Coronelli  δεν είχε δει ποτέ τις περιοχές που αναπαριστά. Το σχέδιο δείχνει τα τείχη της πόλης από νότο προς βορρά και στην περιγραφή αναφέρει ότι ο πληθυσμός της είναι περίπου 15.000 άνθρωποι, εκ των οποίων οι χριστιανοί ζουν εκτός των τειχών ενώ οι μουσουλμάνοι και οι εβραίοι ζουν εντός του κάστρου. Αναφέρει επίσης ότι το καστέλι του πορθμού συνδέεται με τη βοιωτική ακτή με πέτρινη γέφυρα με πέντε τόξα ενώ με το κάστρο συνδέεται με ξύλινη γέφυρα η οποία σηκώνεται (μισή σε κάθε πλευρά) όταν από τον πορθμό πρέπει να περάσει κάποιο πλοίο. Αμέσως μετά την κυκλοφορία του λευκώματος, ένας Άγγλος έμπορος και ταξιδευτής, ο Bernard Randolph, αντέγραψε[27] το λεύκωμα του Coronelli και θεώρησε καλό να υπερβάλλει ακόμη περισσότερο, δημιουργώντας μια από τις πιο γνωστές γκραβούρες της πόλης του 17^ου αιώνα.

Στη συνέχεια, το 1688, ο Coronelli κυκλοφορεί ένα δεύτερο πολύ ενδιαφέρον λεύκωμα[28]. Σε αυτό περιλαμβάνεται η γκραβούρα του 1688 αλλά προστίθενται ένα τοπογραφικό της περιοχής της πόλης και ένα μεγαλύτερης κλίμακας που δείχνει το φρούριο του Καράμπαμπα (forte karababa). Το φρούριο είχε κτιστεί το 1684 με σχέδια του Ενετού Gerolimo Galopo αλλά δεν είχε συμπεριληφθεί στο λεύκωμα του 1686 γιατί ακόμη δεν ήταν γνωστό στους Ενετούς, οι οποίοι είχαν αρχίσει τον πόλεμο στην Πελοπόννησο το 1685 και είχαν εκστρατεύσει στην Αθήνα το φθινόπωρο του 1687 ενώ στο Νεγκροπόντε ήρθαν τον Ιούλιο του 1688 και αποχώρησαν μετά από τρίμηνη πολιορκία, καθώς αφενός δεν κατάφεραν να πάρουν την πόλη και αφετέρου είχαν οι ίδιοι μεγάλες απώλειες λόγω επιδημιών. Επομένως, στο λεύκωμα του 1688 ο Coronelli έχει ενσωματώσει πληροφορίες που έφτασαν σε αυτόν από κατασκόπους της Βενετίας, οι οποίοι πιθανότατα είχαν προηγηθεί της εκστρατείας.

Ενδιαφέρον έχει ότι το οδικό δίκτυο γύρω από το φρούριο έχει μεγάλη ομοιότητα με το σημερινό. Ένας δρόμος φεύγει ανατολικά και πάει στην πύλη του κάστρου ενώ ο ίδιος δρόμος φαίνεται να συνεχίζει και δυτικά μετά το φρούριο. Ένας τρίτος δρόμος φεύγει βόρεια και φαίνεται να καταλήγει στο παραθαλάσσιο μέτωπο όπου αναφέρεται ότι υπάρχει ένα χωριό σε σημείο όπου υπάρχει κάποια πηγή (Villaggio abbondante d’acqua dolce). Εκτός του φρουρίου του Καράμπαμπα, ενδιαφέρον έχει ότι για πρώτη φορά υπάρχει αναπαράσταση του υδραγωγείου που είχαν φτιάξει οι Οθωμανοί μετά το 1470 και μικρά του τμήματα σώζονται ακόμη στην πόλη της Χαλκίδας. Το υδραγωγείο περιλαμβάνεται και στο χάρτη που υπάρχει στο λεύκωμα. Είναι προφανές ότι σε μια πολιορκία έχει ενδιαφέρον για τους πολιορκητές να γνωρίζουν τις πηγές νερού των αμυνόμενων. Ο χάρτης λοιπόν δείχνει με σχετική ακρίβεια την πορεία του υδραγωγείου από την Κεντρική Εύβοια (Έρια[29]) προς τη Χαλκίδα. Επίσης, η νησίδα Πασά αναφέρεται ότι είναι οχυρωμένη από τους Τούρκους ενώ στο χάρτη πίσω από τη νησίδα (βορειοανατολικά) αναφέρεται ότι υπάρχει έξοδος γλυκού νερού (acqua dolce), δηλαδή μια αναφορά στην απορροή της πηγής της Αρέθουσας. Από εκεί φαίνεται να περνά οδός προερχόμενη από το προάστειο η οποία κατευθύνεται στο στενό του Μπουρτζίου, όπου αναφέρεται ότι υπάρχει παρατηρητήριο των Τούρκων ενώ η απέναντι πλευρά του στενού ονοματίζεται ως ακρωτήριο Δράμεσι (capo Dramesti). Βόρεια της πόλης δίνεται το όνομα ενός ακρωτηρίου (capo Caibaba) που μοιάζει να είναι το Ακρωτήριο Κακής Κεφαλής, ενώ η απέναντι αιχμή ονοματίζεται ως capo Mina και μοιάζει να αντιστοιχεί στην περιοχή μεταξύ σημερινής ιχθυόσκαλας και παραλίας Ροδιών.

Μετά την ήττα τους, οι Ενετοί περιορίστηκαν στο Μοριά, τον οποίο τελικά έχασαν από τους Οθωμανούς το 1715. Η Εύβοια δεν ξαναδέχτηκε επίθεση από ευρωπαϊκή χώρα και τα τείχη και οι προμαχώνες του Εγριμποζ δεν χρειάστηκε να ξαναχρησιμοποιηθούν. Τελικά, η Βενετία παράκμασε και το 1796 έπαψε να υπάρχει ως οντότητα. Η ίδια η πόλη της Βενετίας προσαρτήθηκε στην Αυστρία.

Η ενετική χαρτογραφία του 16^ου και 17^ου αιώνα αποτύπωσε λεπτομέρειες από το κάστρο και τα περίχωρα της σημερινής Χαλκίδας και πρόσθεσε μια σειρά από οικισμούς και τοπωνύμια της Εύβοιας. Στα νέα ονόματα περιλαμβάνονται το Πόρτο Μπούφαλο που καταγράφηκε ως ένα σημαντικό λιμάνι στο Νότιο Ευβοϊκό και το χωριό Δύστος που φαίνεται να συνδέεται με αυτό. Επιπλέον χωριά όπως η (Άνω) Βάθεια, τα Πολιτικά και η Λίμνη εμφανίζονται πλέον σε όλους τους χάρτες (π.χ. Tomaso Porcacchi[30] 1620, Marco Boschini[31] 1658). Αντίθετα, στο εσωτερικό του νησιού, τα χωριά που δίνονται συνεχίζουν είτε να αφορούν αρχαίες ονομασίες που δεν αντιστοιχούν σε πραγματικούς οικισμούς είτε να δίνονται σε λάθος θέση. Έτσι, σε πολλούς χάρτες η Αταλάντη και η Τανάγρα έχουν μετακομίσει στην Εύβοια, η Ερέτρια και η Οιχαλία δίνονται ως σύγχρονοι οικισμοί. Είναι προφανές το πρόβλημα που είχαν οι Ενετοί να αποδώσουν το εσωτερικό ενός νησιού, στο οποίο δεν είχαν πλέον πρόσβαση.