Η σημερινή εξερεύνηση του σπηλαίου – λίμνης.

Πλησιάζοντας κάποιος σήμερα στο σπήλαιο – λίμνη αντικρίζει τα αποτελέσματα της ανθρώπινης παρέμβασης: άγνωστο ποιος και γιατί μπάζωσε εξαιρετικά πρόχειρα -αλλά καταστροφικά- την είσοδο του. Αναμφισβήτητα, η οικολογική καταστροφή είναι τεράστια και κανείς δεν αναφέρθηκε  ποτέ σε αυτήν…

Στον περιβάλλοντα εξωτερικό χώρο του δεν εντοπίζεται κανένα ίχνος σταλαγμίτη και σταλακτίτη και έχουν παραμείνει μόνο ογκώδεις απογυμνωμένοι βράχοι. Το πέρασμα στο εσωτερικό του σπηλαίου γίνεται μόνον έρποντας κατακόρυφα πάνω στα χώματα για περίπου πέντε μέτρα. Φτάνοντας στο τέρμα της πρώτης κατάβασης υπάρχει μικρός διάδρομος συνολικού μήκους περίπου 8-10 μέτρων. Τα πλαϊνά του σημεία, όπως και μια αδιέξοδη διακλάδωσή του, φαίνεται πως έχουν επιχωματωθεί βιαστικά, αφού το έργο ανέλαβε προφανώς μια «άκαρδη» μπουλντόζα ρίχνοντας χώμα, ογκόλιθους και πίσσα. Σε αυτό το σημείο το ύψος επιτρέπει στον επισκέπτη να «σηκώσει κεφάλι», ώστε να προχωρήσει στο εσωτερικό του σπηλαίου, με προσοχή όμως, γιατί  από πάνω του υπάρχουν κοφτεροί βράχοι.

Φτάνοντας στην υπόγεια λίμνη.

Στο τέλος του διαδρόμου υπάρχει εύκολη σχετικά κατακόρυφη κατάβαση που οδηγεί στον κυρίως θάλαμο του σπηλαίου.

Φτάνοντας αντικρίζει κάποιος μια υπόγεια λίμνη με πράσινα νερά που προέρχονται από τις –υπόγειες πλέον- πηγές της Αρέθουσας. Το βάθος του νερού αυξομειώνεται ανάλογα με τη στάθμη της θάλασσας, κάτι που υποδεικνύει πιθανή έξοδο του σε αυτή. Το ύψος του θαλάμου κυμαίνεται από ένα έως τέσσερα μέτρα και το πλάτος του, στο μεγαλύτερο άνοιγμα, φτάνει τα έξι μέτρα. Σε αυτό το σημείο σταματά η εξερεύνησή μας, καθώς το σπήλαιο συνεχίζει για λίγο κάτω από το νερό και –όπως πιθανολογείται , διότι  ακόμη δεν έχει γίνει περαιτέρω εξερεύνησή του- συνεχίζει, άγνωστο για πόσο ακόμη και υπό ποια μορφή…

Η περιγραφή του σπηλαίου βάραθρου.

Πολλά σπήλαια σήμερα είναι αδύνατο να εντοπιστούν, γιατί η είσοδός τους είναι φραγμένη από κάποια γεωλογική μεταβολή, από σταλαγμιτικό υλικό, από τη συσσώρευση επιχώσεων ή και από την επενέργεια του ανθρώπου. Τέτοια περίπτωση αποτελεί και το σπηλαιοβάραθρο της Αρέθουσας: η είσοδός του έχει επιχωματωθεί ξεκάθαρα από ανθρώπινη παρέμβαση και αυτό καθιστά δύσκολη έως ανέφικτη τη συνέχεια της εξερεύνησης.

Δεν είναι γνωστό πότε κλείστηκε η είσοδος του, από ποιους και για ποιους λόγους. Είναι όμως γνωστό ότι το σπήλαιο εξερεύνησε πρώτος ο Γιάννης Πετρόχειλος τον Δεκέμβριο του 1954  και στη συνέχεια τον Ιούλιο του 1969 ομάδα μελών της Ε.Σ.Ε. αποτελούμενη από τους Δ. Λιάγκο, Ν. Ιωάννου, Μ. Ιωάννου και Ι. Ιωάννου ερεύνησε, μελέτησε και χαρτογράφησε το σπήλαιο – βάραθρο με χορηγία του Ε.Ο.Τ.

Σύμφωνα με την περιγραφή του σπηλαιολόγου Ι. Ιωάννου, γύρω από την είσοδο υπήρχαν «περίεργα μεσαιωνικά χτίσματα, ίσως δεξαμενή, αν και είναι ακατανόητη η χρησιμοποίηση του ημικυκλικού χτίσματος πάνω από την είσοδο.

Στην αρχή, έξι μέτρα μπρος από την φυσική είσοδο, υπάρχει υπόλειμμα χτίσματος άλλης δεξαμενής με διαστάσεις 1X1 μέτρα. […] Η συκιά που είναι στην είσοδο εμποδίζει την θέα της, ώστε να μπορεί κανείς να παρατηρήσει και να σχηματίσει εικόνα πραγματική των χτισμάτων και την σχέση τους με την είσοδο».

Συνεχίζοντας ο Ι. Ιωάννου αναφέρει: «η είσοδος είναι πλάτους 0,70 μέτρων και αμέσως έχουμε κάθετη κατάβαση 3,80 μέτρων. Το ύψος της οροφής σε αυτό το σημείο είναι δύο μέτρα. Στη συνέχεια παρατηρείται  κενό 2,5 μέτρων και εδώ -στο υψηλότερο σημείο της οροφής- εντοπίζεται η αρχή της σχισμής που σχηματίζει και αποτελεί το σπηλαιοβάραθρο της Αρέθουσας, ύψους περίπου πέντε μέτρων.

Το πλάτος του σπηλαίου κυμαίνεται από τα 0,80 έως τα τρία μέτρα που είναι και το μεγαλύτερο πλάτος του. Όλο το σπήλαιο είναι μια σχισμή και οι διάδρομοί του είναι κλιμακωτοί. Το δάπεδο του σπηλαίου σχηματίζεται από ογκολίθους πού έχουν φρακάρει και δημιουργούν βατότητα πάνω τους». Σύμφωνα πάντα με την περιγραφή του Ι. Ιωάννου στην αρχή του σπηλαιοβαράθρου υπάρχουν δύο διάδρομοι συνολικού μήκους 13 μέτρων και ακολουθεί κατάβαση 2,40 μέτρων. Αμέσως μετά ακολουθεί τρίτο τμήμα μήκους 10,50 μέτρων και κατάβαση 1,50 μέτρων. Η οροφή σε αυτό το σημείο έχει ύψος 12 μέτρα.

Το τέταρτο τμήμα έχει μήκος 7,70 μέτρα, μεγαλύτερο πλάτος τρία μέτρα και είναι το πλουσιότερο σε λιθωματικό διάκοσμο. Στο τέρμα του υπάρχει κενό τριών μέτρων με στενή σχισμή που οδηγεί στο πέμπτο τμήμα μήκους δέκα πολύ κατηφορικών μέτρων. Στο τέλος του υπάρχει σχισμή 3,50 μέτρων, φραγμένη από ογκολίθους. Όπως αναφέρει ο σπηλαιολόγος σε αυτό το σημείο: «είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστική η αλλαγή της ροής των νερών προς την αντίθετη κατεύθυνση, γιατί φαίνεται ότι το έδαφος ήταν πιο κατάλληλο για διάβρωση και διαφυγή των νερών προς το εσωτερικό της γης. Ακόμα είναι πιθανό να είναι οι πρώτες κοίτες των πηγών που σχηματίζουν την λίμνη στο «σπήλαιο – λίμνη» και τους ανάβαλους κοντά στην πηγή της Αρέθουσας που αναβλύζουν μέσα στην θάλασσα σε απόσταση 5 – 6 μ. από την ακτή».

Αμέσως μετά συνεχίζει στενός διάδρομος πλάτους ενός μέτρου και μήκους 25 μέτρων. Στο τέλος του υπάρχουν τρία σκαλοπάτια σε τέρρα ρόζα που ίσως έχουν τεχνητή προέλευση καθώς, σε εκείνο το σημείο, υπήρχε χοντρό σχοινί δεμένο σε ογκόλιθο που φαινόταν πως είχε χρησιμοποιηθεί κατά το παρελθόν από άλλους επισκέπτες του σπηλαίου. Ακολουθεί καταβόθρα με πρώτο κατακόρυφο κατέβασμα 10 μέτρων, μικρός εξώστης δύο μέτρων και έπειτα νέα κατακόρυφη κατάβαση 12 μέτρων. Σε αυτό το σημείο οι εξερευνητές σταμάτησαν,  καθώς το δάπεδο ήταν φραγμένο από ογκόλιθους και τέρρα ρόζα.

Εν κατακλείδι, το μεγαλύτερο μήκος του σπηλαίου σε ευθεία γραμμή είναι 69 μέτρα και το μεγαλύτερο πλάτος των διαδρόμων του είναι τρία μέτρα. Το μεγαλύτερο βάθος από το επίπεδο της εισόδου είναι 45 μέτρα ενώ παράλληλα  το υψηλότερο σημείο της οροφής 16 μέτρα. Σύμφωνα με τη γραπτή μαρτυρία του Ι. Ιωάννου στο σπήλαιο – βάραθρο ζουν νυχτερίδες, δολιχόποδα, καθώς και μυριάποδα. Από το εσωτερικό του σπηλαίου υπήρχε «σημαντικό ρεύμα αέρος και κυρίως προς το βαθύτερο σημείο του».

Οι θρύλοι των σπηλαίων της Αρέθουσας

Το μυστήριο που περιβάλλει τα σπήλαια της Αρέθουσας είναι λογικό να έχει εξάψει τη λαϊκή φαντασία κατά το παρελθόν.

Υπάρχει γι’ αυτά ένας πολύ όμορφος θρύλος διαδεδομένος από τη παράδοση: λέγεται πως στο εσωτερικό τους  χρησιμοποιείται για πόρτα μια πλάκα από μάρμαρο, που γράφει πάνω της πως «εκείνος που θα σηκώσει την πλάκα και θα συνεχίσει προς το εσωτερικό θα το μετανιώσει. Μα και εκείνος που δεν θα τολμήσει να το κάνει πάλι θα μετανιώσει, γιατί τον περιμένει μεγάλη τύχη». Μάλλον σε αυτόν τον θρύλο βασίστηκαν οι άνθρωποι που φημολογείται πως έψαξαν να βρουν την πόρτα τη διάρκεια του μεσοπολέμου – αναζητώντας ίσως έναν χαμένο θησαυρό. Η δική τους ιστορία στην οποία πρωταγωνιστούν τους περιγράφει να μπήκαν σε ένα από τα δύο σπήλαια από την είσοδό του στο Βαθροβούνι και να βγήκαν, μετά από πολλούς κινδύνους και κούραση, στην Αγία Ελεούσα. Άλλη εκδοχή αυτής της ιστορίας, που κινείται  ασφαλώς στα όρια του αστικού μύθου, τους θέλει να βγήκαν στο νεκροταφείο του Αγίου Ιωάννη.