Από την ίδρυση της πόλης – κράτους ως και τα χρόνια της Ρώμης: Χαλκίδα.

Σύμφωνα με το μύθο η ονομασία «Χαλκίδα» δόθηκε στην πόλη προς τιμήν της ομώνυμης θυγατέρας του Ασωπού και της Μεθώνης, η οποία φέρει επίσης το όνομα Κόμβη και απεικονίζεται στα νομίσματα της πόλης από τον 4ο ως τον 2ο αι. π.Χ., ενώ λατρευόταν ως Αρχηγέτις[1].

Οι πιθανότερες δύο ερμηνείες για την προέλευση της ονομασίας είναι οι παρακάτω:

1) Η ονομασία σχετίζεται με τον οικισμό της Μάνικα, βορειοδυτικά της σύγχρονης πόλης, όπου ήταν η προϊστορική Χαλκίδα. Εκεί άκμασε η μεταλλουργία και το εμπόριο χαλκού, γεγονός που μνημονεύει πλήθος συγγραφέων[2], συντελώντας στο να δοθεί στην πόλη το όνομα «Χαλκίς» ήδη από την 3η χιλιετία π.Χ., κατά μία άποψη.

2) Το όνομα Χαλκίς προέρχεται από το πορφυρένιο κογχύλι κάλχη, το οποίο αφθονούσε στο Νότιο Ευβοϊκό αλλά σήμερα έχει εξαφανιστεί. Αποτελούσε την πρώτη ύλη από την οποία προερχόταν το -περιζήτητο κατά την αρχαιότητα- υπέροχο χρώμα της πορφύρας[3].

Τέλος, μια ακόμη ερμηνεία είναι η εξής[4]: Η λέξη «Χαλκίδα» έχει σημιτική ρίζα καθώς, σύμφωνα με την εξήγηση, παράγεται από τη σημιτική ρίζα Χάλεκ, που σημαίνει τεμαχίζω – κομματιάζω. Δηλαδή το τεμαχισμένο, το αποσπασμένο από την Ηπειρωτική Ελλάδα τμήμα γης, όπως δηλαδή χωρίστηκε η χερσόνησος της Χαλκίδας από την υπόλοιπη στερεά με το άνοιγμα του πορθμού του Ευρίπου. Την ίδια ετυμολογία έχει και η λέξη “χαλίκι” από το Εβραϊκό Χέλεκ, που σημαίνει κομμάτι πέτρας. Όμοια και η λέξη Χαλκιδική σημαίνει «τεμαχισμένη χερσόνησος» της Μακεδονίας, ονομασία που δόθηκε από τις αποικίες που εκεί ίδρυσε η Χαλκίδα τον 7° αιώνα π.Χ. Οι πιο πάνω ερμηνείες αμφισβητούνται, καθώς υποστηρίζεται πως η ονομασία «Χαλκίς» είναι σε χρήση προγενέστερα της μόνιμης εγκατάστασης των Εβραίων στη Χαλκίδα (6^ος αιώνας π.Χ) εφόσον:

Α) Η ονομασία «Χαλκίς» εμφανίζεται στα ομηρικά έπη (8ο αιώνας π.Χ.), κάτι που υποδεικνύει πως ήταν ήδη σε χρήση.

Β) Προσκρούει χρονολογικά στην άποψη που θέλει το όνομα «Χαλκίς» να προέρχεται από τα ορυχεία χαλκού της Μάνικα. Κάτι που σημαίνει πως η χρήση της ονομασίας «Χαλκίς» ίσως είναι κατά πολύ παλιότερη ακόμη και από τον ερχομό των πρώτων Εβραίων εμπόρων που ήρθαν στην περιοχή μαζί με Φοίνικες ναυτικούς, πιθανότατα τον 8^ο αιώνα π.Χ.

Παραπομπές

[1] Όπως αναγράφεται σε επιγραφή του 3ου αι. μ.Χ. (IG ΧΙΙ 9.906). «Η πόλη της Χαλκίδας, Χαλκίς – Εύριπος – Negroponte – Egriboz», Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ευβοίας, Εκδόσεις Καπόν, Αθήνα, 2015.

[2] Ο Ευστάθιος (764) αναφέρει ότι: ιστορείται δε και σιδήρου και χαλκού μέταλλα είναι κατά την Εύβοϊκήν Χαλκίδα και ότι άριστοι εκεί σιδηρουργοί. Ο Στέφανος Βυζάντιος (λήμμα Χαλκίς) αναφέρεται στα πρώτα χαλκουργεία στην πόλη: Χαλκιδείς φασί κληθήναι δια το χαλκουργεία πρώτον παρ’ αυτοίς οφθήναι. Ωστόσο, τα κοιτάσματα αυτά φαίνεται ότι κάποια στιγμή εξαντλήθηκαν, όπως καταγράφουν ο Στράβων (10.1.9) και ο Πλούταρχος (Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων 43). Ο.π.

[3] Η σύνδεση αυτή οφείλεται στην αναφορά του Αθήναιου (Δειπνοσοφισταί 4.132, 7.30) στην ποικιλία των αλιευμάτων στον Εύριπο, ανάμεσα στα οποία συγκαταλέγονταν και οι πορφύρες, που χρησιμοποιούνταν στη βιομηχανία πορφυρού χρώματος. Ο.π.

[4] Η ερμηνεία αυτή είναι του Ασέρ Ρ. Μωυσή και αναφέρεται στο βιβλίο «Η ιστορία της Εβραϊκής κοινότητας Χαλκίδας από το 586 π.Χ εως το 2001 μ.Χ» του Μαϊρ Σ. Μαϊση. Έκδοση: Ισραηλίτικη Κοινότητα Χαλκίδας. Χαλκίδα 2013.

[5] «Το Βενετοκρατούμενο Negroponte», Δημητρίου Γκόφα, Ομότιτλη διάλεξη, Χαλκίδα 1-11-1992, Αθήνα 23-11-1995, προς τα μέλη της Εταιρείας Ευβοϊκών Σπουδών. Δημοσιεύθηκε στη συλλογή «Χαρακτικά της Εύβοιας – Συλλογή Γιάννη Κ. Καράκωστα», Ε.Ε.Σ., 1999.