Η ύδρευση του Εγριμπόζ

Στην πόλη της Χαλκίδας ο εφοδιασμός πόσιμου νερού γινόταν, κατά τα 363 έτη Τουρκικής κυριαρχίας, από βρύσες και πηγάδια, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των περιηγητών της εποχής.

Ο Εβλιά Τσελεμπή απαριθμεί δεκαεννέα βρύσες και οκτακόσια σπιτικά πηγάδια στο Κάστρο, ενώ στο Προάστιο υπολογίζονται από τον ίδιο εξακόσια πηγάδια σε σπίτια, με καλύτερη πηγή αυτή του Φράγκου Κουρέντι, η οποία εφοδίαζε με νερό όλες τις βρύσες μέσα και έξω από τα τείχη.

Την ύπαρξη αρκετών πηγών και υδρευτικών κρουνών μαρτυρούν και άλλοι ταξιδιώτες, ενώ σύμφωνα με σωζόμενες πληροφορίες μεγάλη ποσότητα νερού μεταφερόταν στην πόλη με κανάτια.[2] Η αρχαιολογική έρευνα έχει ανακαλύψει σε διάφορα σημεία της πόλης φρέατα και στέρνες, τα οποία αποτελούσαν την πιο συνηθισμένη λύση στο πρόβλημα ανεφοδιασμού  πόσιμου[3]. Η μοναδική σωζόμενη βρύση της οθωμανικής περιόδου βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του Κάστρου, απέναντι από το τζαμί. Πρόκειται για μια κομψή κατασκευή, η οποία συνδέεται με υπόγεια κατασκευή, πιθανότατα στέρνα, η οποία βρίσκεται κάτω από την διπλανή πλατεία. Στην επιγραφή που είναι χαραγμένη επάνω στην κρήνη[4] αναγράφονται στοιχεία σχετικά με την  κατασκευή της, η οποία αποτέλεσε πρωτοβουλία του καπουδάν πασά Χαλίλ, κατά το έτος Εγίρας 1033 (1623-1624)[5].

Οι «καμάρες»

Το πιο ενδιαφέρον σημείο, όσον αφορά την ύδρευση της Χαλκίδας, είναι αναμφίβολα το υδραγωγείο, τμήμα του οποίου σώζεται ακόμη και σήμερα στα ανατολικά της πόλης, γνωστό ως «Καμάρες».

Οι περισσότεροι περιηγητές, όπως και οι παλιότεροι ερευνητές, υποστήριξαν ότι η κατασκευή του υδραγωγείου, το οποίο μετέφερε το νερό σε μια απόσταση 25 χιλιομέτρων από τους πρόποδες του όρους Δίρφυς [Έρια], ανήκε σε πρωτοβουλία των Βενετών· ωστόσο, ελλείπουν σχετικές αναφορές στις βενετικές πηγές[6]. Νεότερες έρευνες όμως, με κυριότερη αυτή του Ολλανδού Kiel[7], ο οποίος μελέτησε τη χρήση οθωμανικών πηγών σε συνδυασμό με αρχαιολογικά δεδομένα, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για οθωμανικό έργο, χρονολογούμενο γύρω στα 1623-1624 [το άρθρο του Kiel δεν διασαφηνίζει απόλυτα με ποιο τρόπο το νερό κατέληγε στο εσωτερικό της πόλης, πέρα του υδραγωγείου]. Ο άνθρωπος που έφερε εις πέρας το έργο αυτό ήταν ο αρχηγός  του οθωμανικού στόλου, Καπουδάν Χαλίλ Πασά, ο οποίος πιθανότατα διέμενε για ένα διάστημα στην πόλη, που ήταν μια από τις έδρες του στόλου. Οι πληροφορίες αυτές αντλούνται από τον Εβλιά Τσελεμπή, και διασταυρώνονται από μια οθωμανική επιγραφή που βρίσκεται στην τούρκικη βρύση στην πλατεία του τζαμιού[8].

Από αυτό το υδραγωγείο σήμερα σώζεται μια σειρά από λίθινες κολόνες [δώδεκα ακέραιες καμάρες με αψίδες και τρεις κολώνες χωρίς αψίδες] που συνδέονται μεταξύ τους με οξυκόρυφα τόξα, καθώς και μερικά τμήματα στύλων που μαρτυρούν τη συνέχεια του έργου [οκτώ ερειπωμένες καμάρες κατά μήκος του επαρχιακού δρόμου Χαλκίδας – Δοκού, που είναι τμήμα του ίδιου υδραγωγείου]· επίσης, στη διαδρομή που ακολουθούσε η μεταφορά του νερού στα ανατολικά της πόλης μπορεί κανείς να διακρίνει υδρορροές και σήραγγες πάνω στους βράχους. Το υδραγωγείο πιθανόν χρησιμοποιούνταν μέχρι κάποια εποχή∙ ωστόσο, οι ιστορικοί που μελέτησαν ενδελεχώς τα τελευταία χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας μαρτυρούν ότι ήταν ερειπωμένο και δεν χρησιμοποιούνταν πια. Η επαναλειτουργία του σύμφωνα με τις μετεπαναστατικές πηγές, οριοθετείται γύρω στο 1838[9], με απόφαση της δημοτικής αρχής

[Λίγο αργότερα, μεταξύ 29 και 30 Σεπτεμβρίου 1854 τρεις ισχυροί σεισμοί μεγέθους 6.8 Ρίχτερ, εκτός της καταστροφής της πόλης των Θηβών, προκάλεσαν μεγάλες ζημιές στην Εύβοια και τη Χαλκίδα. Στις ζημιές αυτές συμπεριλαμβάνεται και η κατάρρευση ορισμένων τόξων του παλαιού υδραγωγείου.]

Η δεξαμενή στο λόφο του Βελή Μπαμπά

[Και ο Pierre A. MacKay (Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτόν) –όπως προσωπικά με διαβεβαίωσε μέσω e-mail- θεωρεί πως δεν υπάρχουν ενδείξεις που να μας επιτρέπουν να συνδέσουμε το υδραγωγείο επί της οδού Στυρών («καμάρες») με τους Βενετούς.]

[Επίσης, όπως συγκεκριμένα ανέφερε: «το υδραγωγείο αυτό δεν έφτανε υπέργεια ως την περιοχή των τειχών του Κάστρου της Χαλκίδας, αλλά ως το λόφο του Βελή Μπαμπά («Veli Dede»), στο τότε Προάστιο («Borgo»). Ο λόφος αυτός σήμερα ονομάζεται “Δεξαμενή”, χωρίς να είναι γνωστό αν η χρήση του τοπωνυμίου σχετίζεται με την  Οθωμανική περίοδο. Από το λόφο του Βελή Μπαμπά το νερό πήγαινε στο προάστιο της Χαλκίδας μέσω υπόγειου σωλήνα και από εκεί στη στέρνα που υπήρχε στο Κάστρο της πόλης, μπροστά από το τζαμί Εμίρ Ζαδέ, τροφοδοτώντας διαρκώς με νερό την κρήνη του Χαλίλ Πασά. Δεν υπάρχει καμία ένδειξη πως χτίστηκε υδραγωγείο σε ψηλότερο επίπεδο από τον Βελή Μπαμπά και δεν θα είχε νόημα να χτιστεί ένα. Χάρτης που χρονολογείται  γύρω στα 1690 (Museo Correr Library της Βενετίας) δείχνει πως πιθανή ζημιά στο υδραγωγείο του Βελή Μπαμπά θα μπορούσε να προκαλέσει λειψυδρία στο Εγριμπόζ».]

Η υπόγεια δεξαμενή της πλατείας πεσόντων οπλιτών

[Στο κέντρο της Χαλκίδας, λίγα μέτρα μακριά από τη παλαιά γέφυρα, μπροστά από το μοναδικό σωζόμενο σήμερα τζαμί της πόλης Εμίρ Ζαδέ, βρίσκεται η πλατεία πεσόντων οπλιτών. Κάτω από αυτήν διασώζεται ένας μεγάλος χώρος, ο οποίος  επί τουρκοκρατίας λειτουργούσε ως δεξαμενή.]

[Εκεί συγκεντρωνόταν, όπως προαναφέρθηκε, το νερό από την δεξαμενή του Βελή Μπαμπά, τροφοδοτώντας τις ανάγκες του Κάστρου. Τον Β’  Παγκόσμιο Πόλεμο ο χώρος χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο για τη θωράκιση των πολιτών από τους βομβαρδισμούς. Πριν περίπου 8-9 χρόνια ο Δήμος Χαλκιδέων είχε ξεκινήσει μια προσπάθεια καθαρισμού της, ώστε να στεγάσει τη συλλογή του Κ. Μυταρά∙ όμως, το έργο έμεινε ημιτελές με τις δεξαμενές να παραμένουν «ημιθαμμένες». Ευελπιστώ σύντομα ο χώρος να αποκατασταθεί και να γίνει επισκέψιμος στο ευρύ κοινό.]

Τα λουτρά της πόλης

Για την λειτουργία λουτρών μέσα στην πόλη δε διασώζονται στοιχεία από τους περιηγητές, παρά μόνο από τον Εβλιά Τσελεμπή, ο οποίος κάνει λόγο για το μικρό χαμάμ του Σουλτάν Μεχμέτ μέσα στο Κάστρο και τα λουτρά του Νταούτ Μπέη και του Μουσταφά Μπέη στο Προάστιο[10].

Η παράδοση, επίσης, διατηρεί το όνομα Παλιός Τούρκικος Λουτρός για την τοποθεσία επί της οδού Αβάντων 50 στη θέση του παλιού Δημαρχείου, όπου αόριστες μαρτυρίες τοποθετούν την ύπαρξη λουτρού κατά την οθωμανική περίοδο[11].