«Οι αρχές μου ήταν πάντα κεντρογενείς»

Β. Κατσός: Πότε γεννηθήκατε και ποιοι οι γονείς σας;

Γ. Σπανός: Γεννήθηκα στις 14-9-1938. Γονείς μου ήταν ο Φάνης Σπανός και η Δέσποινα, πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Ο πατέρας μου ήταν λατόμος, έκανε και άλλες επιχειρήσεις αργότερα. Προσπάθησε ο συχωρεμένος ο πατέρας μου, με εκατοντάδες σωστά και δεκάδες λάθη, λάθη τα οποία βλέπω εγώ εκ των υστέρων βέβαια, και έφτιαξε οικογένεια στη Μαυροσουβάλα του Ωρωπού. Εκεί είχε ένα λιγνιτωρυχείο όπου δούλευαν οι δικοί μου. Τους έσπρωξαν όμως να φύγουν και έτσι ήρθαν στη Χαλκίδα.

– Πότε έγινε αυτό;

– Το 1925, περίπου εκεί.

– Εγκαταστάθηκαν στα προσφυγικά στη Νεάπολη ή του Καράμπαμπα οι γονείς σας;

– Όχι. Από τη βλακεία του πατέρα μου εμείς δεν πήραμε κλήρο, αν και ήμασταν πρόσφυγες, χωρίς έναν συγγενή, ούτε μάνα ούτε αδελφή. Οι γονείς μου αρχικά εγκαταστάθηκαν σε ένα νοικιασμένο σπίτι κοντά στο νοσοκομείο [σ.σ. επί της Γαζέπη]. Αργότερα πήγαν στο Βούρκο, εκεί πίσω από τα ΚΤΕΛ είναι ένα οικόπεδο που χτίσανε, αλλά το σπίτι έπεσε στο σεισμό του 1938. Μετά αγόρασαν το κτήμα στη Ληλαντίων, όπου ζήσαμε τα υπόλοιπα μας χρόνια.

– Τα παιδικά σας χρόνια δηλαδή τα ζήσατε δίπλα από το παλιό εργοστάσιο της Πειραϊκής Πατραϊκής;

– Ναι, εκεί μεγάλωσα, όπως και όλη η οικογένεια μας. Εκεί παίζαμε σε 2-3 αλάνες. Η πρώτη ήταν στο δρόμο, τη Ληλαντίων. Φεύγαμε από κει και πηγαίναμε κάτω χαμηλά που είναι οι εργατικές κατοικίες και παίζαμε και εκεί. Επίσης, στην αλάνα που ήταν στην πλατεία στο τρίγωνο, πως το λένε…

– Στο Δέλτα;

– Όχι, στο Δέλτα δεν μπορούσαμε να πάμε να παίζουμε εμείς, γιατί εκεί έπαιζαν οι μεγάλοι και μας διώχνανε.

– Από εκείνα τα χρόνια κρατήσατε κάποιες φιλίες;

– Όχι, δυστυχώς. Για πολλούς λόγους, ίσως και κάποιοι ιδεολογικοί. Συνήθως οι φίλοι μου ήτανε φιλοαριστεροί, εγω δεν ήμουν. Στα νιάτα μου ήμουν και εγώ φιλοαριστερός, απ’ όταν έγινα γραμματέας της Νομαρχιακής επιτροπής της Ενώσεως Κέντρου όμως, το 1966, είχα διλήμματα. Έκτοτε οι αρχές μου είναι πάντα κεντρογενείς.

– Δεν γνώριζα πως ήσασταν μέλος της Ένωσης Κέντρου (Γεώργιος Παπανδρέου).

– Και εγώ και ο πατέρας μου.

– Κρίνοντας από τη, γνωστή σήμερα, πορεία σας στη ΝΔ, είχα την εσφαλμένη εντύπωση πως ξεκινήσατε από την ΕΡΕ (Κωνσταντίνος Καραμανλής).

– Όχι, ούτε ποτέ με στήριξε η ΝΔ και δεν είναι κακό αυτό, καθώς δεν επεδίωξα στήριξη. Διότι ήμουν, είμαι και θα είμαι υπέρ της ακομμάτιστης αυτοδιοικήσεως. Όποιος θέλει να εκλεγεί σύμβουλος, δήμαρχος, ή και περιφερειάρχης πρέπει πρώτα να καταθέσει την κομματική του ταυτότητα. Γιατί τα προβλήματα καθαριότητος, υδρεύσεως, αποχετεύσεως δεν είναι κεντρογενή, δεξιά ή αριστερά.

«Πήγα στη δούλεψη του πατέρα μου στα 15-6 μου, δεν με άφησε να σπουδάσω»

Β. Κατσός: Ας επιστρέψουμε στα οικογενειακά σας. Πόσα αδέλφια είχατε;

Γ. Σπανός: Εννέα, εγώ ήμουν ο μεσαίος, ο μεγαλύτερος απ’ τα αγόρια. η Ελένη Κολοφούτου, η Σοφία Παπαδοπούλου, η Εύα Βελούση, εγώ, η Νίκη Φώτου, η Χαρίκλεια  Μυτιληναίου, ο Ανδρέας, ο Κωστής και ο Χρήστος Σπανός.

– Σπουδάσατε;

– Όχι. Δεν με άφησε ο πατέρας μου, όπως και την αδελφή μου, γιατί νόμιζε ότι είχαμε μία δουλίτσα και θα έπρεπε με αυτήν να ασχοληθούμε, ώστε «να μην κυνηγάμε να είμαστε υπάλληλοι». Ήταν δύσκολα χρόνια τότε, το 1954-55. Μετεμφυλιακά. Είχε επηρεαστεί και απ’ το ότι είχαν πάει απ’ τη Χαλκίδα στην Ευρώπη καμιά δεκαριά παιδιά και δεν γύρισε κανένας με δίπλωμα.

– Που οφείλεται αυτό;

– Ε, όσοι πήγαν στο εξωτερικό δεν τελειώσανε, δηλαδή δεν θα έπρεπε να πούμε ονόματα, δεν κάνει. Ο Μιχάλης ο Κακαράς, πχ, δεν τελείωσε, λέμε τώρα. Είναι τέτοιοι άλλοι δέκα.

– Και σε τι ηλικία πιάσατε δουλειά στον πατέρα σας;

– Στα 15-6 μου, περίπου το 1954, και συνέχισα στο νυχτερινό ενιαίο γυμνάσιο – λύκειο, το οποίο και τελείωσα.

«Ως δημοτικός σύμβουλος δεν ασχολήθηκα και πολύ. Ούτε κανείς ασχολείται. Όποιος λέει το αντίθετο είναι υπερβολικός»

Β. Κατσός: Πότε ασχοληθήκατε για πρώτη φορά με τα κοινά;

Γ. Σπανός: Από  σύμπτωση, στις δημοτικές εκλογές του 1964. Θέλανε να βάλουν την αδελφή μου, την Εύα, στο ψηφοδέλτιο του Δημήτρη Σκούρα, ο οποίος υποστηριζόταν και από το κέντρο. Αρνήθηκε όμως, λέγοντας μου «Γιάννη μου πήγαινε εσύ, αφού πρέπει να πάει κάποιος».

– Γιατί «έπρεπε» να πάει κάποιος;

– Διότι τότε ήταν αναγκαίο να έχουμε οικογενειακή παρουσία στο δήμο.

– Δηλαδή;

– Ήμασταν μια οικογένεια που ζούσαμε μέσα στα γύφτικα. Μας είπαν ελάτε και το είδα ως πρόκληση.

– Τι δουλειά κάνατε τότε;

– Λατόμος, πάντα στη δούλεψη του πατέρα μου.

– Που ήταν το οικογενειακό λατομείο;

– Στη Λάμψακο. Είχαμε και την εργολαβία των πρώτων υλών στο τσιμεντάδικο. Τότε ήταν ακόμη μια μικρή μονάδα. Ήμουν 15 χρόνων όταν την ανέλαβα προσωπικά.

– Υπάρχει κάποιος που να θεωρείτε πως του οφείλετε την είσοδο σας στην πολιτική;

– Όχι. Την πρόταση πάντως μου την έκανε ο ίδιος ο Σκούρας.

– Θυμάστε την κουβέντα μαζί του;

– Όχι επακριβώς. Θυμάμαι πάντως πως ήρθε και μας βρήκε στο γραφείο μας στη Βελισσαρίου 3, εκεί που σήμερα είναι το parking πίσω από τον ΟΤΕ. Ήταν μαζί του και ο Σπυρόπουλος, ένας δικηγόρος, πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου. Μου είπε «Γιάννη μη μας αρνηθείς, έλα και εσύ μαζί μας» και εγώ πήγα. Εγώ δεν ασχολήθηκα πολύ. Ασχολήθηκαν όμως τα αδέλφια μου.

– Δηλαδή;

– Ε, δεν έκανα τον αγώνα που έκανα το 75 ή αργότερα, καμία σχέση.

– Γενικότερα ως δημοτικός σύμβουλος δεν ασχοληθήκατε και πολύ;

– Όχι. Ούτε κανείς ασχολείται. Όποιος λέει το αντίθετο είναι υπερβολικός[2].

«Είχα το θάρρος της άγνοιας».

Β. Κατσός: Πότε τελείωσε η πρώτη σας θητεία στο Δημοτικό Συμβούλιο;

Γ. Σπανός: Το 1967, όταν το στρατιωτικό καθεστώς εμένα και άλλους 17, από τους 24 συμβούλους συνολικά, μας έδιωξαν διότι δεν τους αρέσαμε.

– Ο λόγος;

– Ήμουν κεντρώος και όχι απλά ο ανώνυμος κεντρώος, αλλά ο Γενικός Γραμματέας της Νομαρχιακής Επιτροπής της Ενώσεως Κέντρου. Οπότε, τα χρόνια που μεσολάβησαν ασχολήθηκα με τις δουλειές μου. Τότε αγόρασα και την Α.Β.Ε.Ν.Α. [σ.σ. ολόκληρος ο σχετικός διάλογος, εδώ].

– Την οποία σύντομα γκρεμίσατε για να οικοδομήσετε την πολυκατοικία όπου σήμερα βρίσκεται στη θέση της.

– Ε, τι θα γινόταν;

– Οπότε και σήμερα αν ερχόταν το συγκεκριμένο ακίνητο στην ιδιοκτησία σας, πάλι θα το ρίχνατε;

– Σήμερα θα έλεγα αυτό που είπα ως βουλευτής: Απ’ το 30% της αντιπαροχής το 2% να πηγαίνει σαν προίκα στους ιδιοκτήτες των νεοκλασικών. Να τα επισκευάζουν, να τα συντηρήσουν. Διότι το κόκκινο σπίτι στοίχησε στο δήμο 700 εκ. για να φτιαχτεί! Ποιος τα πληρώνει αυτά; Γιατί το κάναμε; Γιατί συντηρήσαμε και το σπίτι με τα αγάλματα; Γιατί ήμασταν ψώνια! Γιατί εγώ με τα 700 εκ. θα έφτιαχνα 10 βρεφονηπιακούς σταθμούς στο Δοκό, στον Καράμπαμπα, στη Χαλκίδα, γήπεδα, παιδικές χαρές, έργα που θα εξυπηρετούσαν το σύνολο των πολιτών και όχι μόνο το κόκκινο σπίτι. Ποιος μένει μέσα; Κανένας. Ο Γιάννης ο Μαρκόπουλος. Είναι ωραίο να λέει κάποιος «να τα συντηρήσουμε!». Άμα είναι ξένα είναι εύκολο.

– Έχω διαβάσει πως κατά τη διάρκεια της επταετίας ο τότε δήμαρχος, Θεόφιλος I. Ρεντίφης (8.12.1969 – 4.12.1971[3]) συγκρούστηκε με τη Νομαρχία ώστε η ανέγερση του τότε νέου -και νυν παλαιού- νοσοκομείου να μην γινόταν επί της οδού Γαζέπη, αλλά έξω από την πόλη. Αυτός ήταν μάλιστα και ένας από τους λόγους όπου τελικά παραιτήθηκε. Πως το κρίνετε αυτό;

– Άγια επιλογή! Αυτή ήταν και η δική μου πρόταση για το σύγχρονο νοσοκομείο μας: Να μη γίνει έξω από τη Χαλκίδα [σ.σ. στο Βαθροβούνι – παλαιό πεδίο βολής], αλλά στο Βαθύ, στο Καλοχώρι-Παντείχι. Τα νοσοκομεία φίλε μου δεν είναι πια μόνο κτίρια. Αν έχεις έναν καθηγητή σπεσιαλίστα δεν πα’ να έχεις το χειρότερο κτίριο, ο κόσμος θα πάει. Δεν μπορεί λοιπόν να υπάρχουν νοσοκομεία κουτσουλιές, 150 κρεβάτια, άλλο στη Θήβα, άλλο στη Χαλκίδα. Αλλά ένα 500 κλινών που θα καλύπτει κατά πολύ μεγαλύτερη περιοχή, η οποία σήμερα κατεβαίνει στην Αθήνα. Θα έπρεπε λοιπόν να γίνει στο Βαθύ και να έχει δύο δικά του ελικόπτερα για τις ανάγκες της Εύβοιας, γλυτώνοντας χρήματα από αχρείαστους αγροτικούς γιατρούς. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 λοιπόν, υπήρξαν εισηγήσεις να μην γίνει το, τότε νέο, νοσοκομείο στη Γαζέπη, όπου και τελικά ολοκληρώθηκε το 1981, επί δημαρχίας Σπανού. Όταν ετέθη το ζήτημα της μεταφοράς του, υποστήριξα πως αυτό πρέπει να γίνει κέντρο υγείας. Να πάμε εκεί τις υγειονομικές υπηρεσίες, ΙΚΑ κτλ.

– Έκανε τόσα χρόνια να ολοκληρωθεί το νοσοκομείο στη Γαζέπη;

– Ναι! Τα έργα την εποχή εκείνη ξεπερνούσαν τους αρχικούς τους προϋπολογισμούς. Ως αποτέλεσμα δεν τελείωναν εύκολα, διότι δεν είχαν λεφτά. Το συγκεκριμένο ολοκληρώθηκε όταν πλέον είχαμε μπει στην ΕΟΚ και ήρθαν πιστώσεις. Οπότε, έλεγες «ήρθαν λεφτά, ας κάνω ένα νοσοκομείο των 200 εκ. και θα τελειώσει». Γιατί τότε είχες τα 200.

– Μέχρι τότε που ήταν το νοσοκομείο της Χαλκίδας;

Στην κλινική του Παππά, στην Αγία Βαρβάρα.

– Και πιο πριν;

– Στη Γαζέπη, εκεί που χτίστηκε το νοσοκομείο. Ήταν σε δύο κτίρια: Το ένα λειτουργούσε ως γενικό νοσοκομείο και το άλλο ήταν φυματιολογικό.

– Πως κρίνετε τους υπηρεσιακούς δημάρχους επί επταετίας;

– Δεν τους κατηγορώ. Είχαν το θάρρος της άγνοιας. Δεν ξέρανε τις διαδικασίες για να αγοράσεις ένα μοτέρ, για να ξεκινήσει ένα πηγάδι, για να βγάλεις 50 κυβικά νερό την ώρα, για να βοηθήσεις μια γειτονιά που έπαιρνε νερό με βυτίο. Δεν ήταν έτσι απλό. Χρειάζονταν δεκάδες αποφάσεις και χαρτούρα, μέχρι γνωμάτευση από το ΙΓΜΕ[4], πράγματα τα οποία εγώ έκανα αυθαιρέτως! Σήμερα θα είχα φάει 200 χρόνια φυλακή. Διότι και εγώ είχα το θάρρος της άγνοιας.

«Είπα πως θα γίνω δήμαρχος για πλάκα και “ρυμουλκήθηκα”»

Β. Κατσός: Με τι δραστηριοποιούσασταν επαγγελματικά όταν έπεσε η χούντα;

Γ. Σπανός: Είχα μόλις τελειώσει την πολυκατοικία στη θέση της Α.Β.Ε.Ν.Α., όπως και με μια μεγάλη εργολαβία στη ΛΑΡΚΟ. Πριν αναλάβω εγώ κουβάλαγαν το μετάλλευμα στη Λάρυμνα, μέσω Χαλκίδας. Όταν περνούσαν τα φορτηγά από την πόλη, δεν σου λέω τι καυγάδες γίνονταν! Διότι ήταν υπερφορτωμένα και έκαναν θόρυβο. Πήρα λοιπόν τη δουλειά δίνοντας 10% έκπτωση και τους έφτιαξα στα Βρυσάκια την εγκατάσταση, ώστε να περνάει απέναντι το μετάλλευμα με δύο δικά μας φεριμπότ και 2-3 μότορσιπ. Εκεί έβαλα φορτωτή που ξεφόρτωνε και έτσι γλύτωνα όλη αυτήν τη διαδρομή, όπως και τη Χαλκίδα από τη φασαρία.

– Όλα αυτά επί δικτατορίας;

– Το 1970 έγινε ένα κραχ και ανέβηκε το νικέλιο τρεις φορές! Και ενώ βολευόταν η ΛΑΡΚΟ με μετάλλευμα από τον Αγιάννη, ξέμειναν από την υπερζήτηση! Έτσι ανοίξανε τα μεταλλεία της Εύβοιας, αλλά δεν μπορούσαν να μεταφέρουν το μετάλλευμα. Οπότε, το ανέθεσαν σε εμένα να το κάνω. Έφτασε μέρα που τους κουβαλούσαμε 3.000 τόνους! Ξέρεις τι νούμερο είναι αυτό; Να το πάρεις απ’ τον Παγώντα, να το κατεβάσεις στα Βρυσάκια μέσα σε χωματόδρομους, να το φορτώσεις, να το πας απέναντι, να το ξεφορτώσεις, να το ζυγίσεις και να το εναποθέσεις; Και όλο αυτό πολύ φθηνά -βλακεία δικιά μου-, αλλά πολύ καλά.

– Θεωρείτε πως θα μπορούσατε να έχετε τότε κερδίσει περισσότερα;

– Έκανα δεκάδες βλακείες, δεν θέλω να στις πω, δεν είχα καθόλου πείρα αξιοποιήσεως της θέσεως μου. Δούλευα ακόμα συναισθηματικά, να μη τους δώσουμε δικαιώματα και δεν μπορούμε να κουβαλήσουμε. Και είδαν αυτοί τη μέθοδο μου, έστρωσα τη δουλειά και μετά το έκαναν μόνοι τους! Ενώ εγώ μπορούσα να ζητήσω ένα πιο μακροχρόνιο συμβόλαιο. Είχα λοιπόν αυτές τις δραστηριότητες, αγόρασα και ένα εργοστάσιο υδράσβεστου[5] στο Μουρίκι Θηβών, οι δουλειές πήγαιναν καλά.

– Πότε όλα αυτά;

– Το 1970 – 71 – 72, περίπου. Άρεσε στον Καντάφι αυτό το προϊόν και χτιζόταν όλη η Λιβύη! Δεν μας ενδιέφερε να βρούμε πελάτες στην Ελλάδα! Είχα τις επιχειρήσεις μου και ήμουν καλά.

– Πως προέκυψε λοιπόν η απόφαση να θέσετε υποψηφιότητα για δήμαρχος;

– Ένα βράδυ ήμασταν εδώ [σ.σ. στο σπίτι του, στον 5^ο όροφο της πολυκατοικίας που χτίστηκε στη θέση της Α.Β.Ε.Ν.Α.] με κάτι φίλους και πίναμε κάνα κρασί. Εγώ ήμουν εργένης ακόμα. Μου άρεσε να μαγειρεύω, τους έφτιαχνα μεζέδες και μαζευόμασταν. Πάνω στην κουβέντα λοιπόν κάποιος είπε πως προκηρύχτηκαν δημοτικές εκλογές και θα είναι ο τάδε υποψήφιος, ο Πασσάς. Ήμασταν στο Νοέμβριο με Δεκέμβριο του 1974 και μίλαγαν για το Μάρτιο του 1975[6]. Περνώντας εγώ λοιπόν και φέρνοντας κάτι μεζέδες, άκουσα την κουβέντα τους και εκεί ακριβώς τους είπα θα είμαι και εγώ υποψήφιος! Γέλασαν αυτοί!

– Σας ήρθε έτσι;

– Ναι καλέ μου. Δεν έπρεπε να πάω εγώ, τι δουλειά είχα; Είχα τις επιχειρήσεις μου που έβγαζαν λεφτά, ήμουν αφεντικό. Να τρέχω να παρακαλάω στους Αγίους Αναργύρους να με ψηφίσουν; Γιατί; Για να τους υπηρετώ; Παναγία και Θεέ μου! Δεν το πίστευα, δεν το ήθελα, ακόμα και αν μου λέγανε έλα να σε διορίσω δεν πήγαινα δήμαρχος!

– Τότε γιατί το είπατε;

– Για να γελάσουμε!

– Για πλάκα;

– Ναι, για να γελάσουμε! Και σου λέω το πιο απλό, για έναν άνθρωπο της δικιάς μου νοοτροπίας: Για να γίνεις δήμαρχος έπρεπε να σε ψηφίσουν 15.000 κόσμος. Και άμα θέλεις να είσαι ψευτοανεξάρτητος μόνο τη γυναίκα σου είχες σίγουρη. Όλους τους άλλους έπρεπε να τους ψαρέψεις.

– Εκείνο το βράδυ, θυμάστε ποιοι ήταν στο σπίτι σας;

– Εργένικη παρέα. Έρχονταν εδώ, τρώγαμε κάνα μεζέ, έφτιαχνα και τα κρασιά τα δικά μου για χόμπι και πίναμε.

– Είχατε πιεί τα κρασιά σας λοιπόν και είπατε «εγώ θα κατέβω δήμαρχος!».

– Ε, είχα τα κέφια μου, είχα το αφεντιλίκι μου, ήμουν 37 χρονών το 1975. Τι τα ήθελα, να παρακαλάω τον καθένα «σε παρακαλώ, ψήφισε με για να σε υπηρετήσω». Είναι μουρλάδα και όποιος το κάνει, μουρλάδα του. Γιατί; Εδώ γκαρσόνι είναι κάποιος και σε σερβίρει και του λες «σε ευχαριστώ πολύ», γιατί σε σέρβιρε. Και εσύ μου λες να σε υπηρετήσω, να ξενυχτίσω, να ρισκάρω, να φωνάζω, να ξοδέψω!

– Τότε γιατί το κάνατε;

– Θα καταλάβεις στη συνέχεια. Η κουβέντα που είπα ήταν μια μουρλάδα της στιγμής, δεν το έταξα. Είχαμε πει και ακόμη μεγαλύτερα χωρατά πάνω στην κουβέντα, τι να κουβεντιάσεις αν δεν βάλεις και λίγο μέλλον και λίγο όνειρο; Κουτσομπολιό θα κάνεις; Ε, τους το είπα λοιπόν και απομακρύνθηκα, γύρισα στην κουζίνα να φέρω και άλλα. Μόλις όμως επέστρεψα αυτοί το συνέχισαν: «Έλα εδώ ρε, τι λες, θα πάς για δήμαρχος; Λέω «γιατί, δεν σου γεμίζω το μάτι;». «Άντε ρε, δε θα πας» εκείνοι, δεν με παραδεχόντουσαν, μου φαίνεται ότι δεν με ψήφισαν κιόλας! (γέλια) Ναι, γιατί γελάς;

– Μα, ήταν οι φίλοι σας!

– Τι σχέση έχει αυτό; Γιατί πιστεύεις οι φίλοι σου θα σε ψηφίσουν; Γελασμένος είσαι. Οι κορφές των βουνών από μακριά φαντάζουν. Από κοντά είναι μια πέτρα.

– Και η συνέχεια;

– Γέλαγαν αυτοί, ε, λέω και εγώ «θα πάω! Θα πάω και θα βγω και Δήμαρχος»! Γέλασαν πιο πολύ. Την άλλη μέρα το πρωί όμως αυτοί δεν το έθαψαν, κουβεντιάστηκε στη Χαλκίδα και έτσι «ρυμουλκήθηκα», δεν μπορούσα να κάνω πίσω, να πω ήταν αστεία, ήταν ψέματα. Τι να πω; Προσπάθησα 2-3 μέρες να το παγώσω. Να δω, το κουβεντιάζει κανένας; Πήγα πάλι μια βόλτα στη Χαλκίδα, είδα 50 ανθρώπους, οι 10 μου είπαν «άντε, καλορίζικος ρε!» και αυτό με «ρυμούλκησε» ακόμη περισσότερο.

– Λάβατε και θετική ανταπόκριση όμως, πως σας θέλουν.

– Δεν με ενδιέφερε αυτό. Εμένα με ενδιέφερε να μην με θεωρούν υποψήφιο! Τι δουλειά είχα εγώ;!

– Αλλά έγινε!

– Έγινε. Δεν μπορούσα να κάνω πίσω: Θα έλεγαν «ο Σπανός φοβήθηκε από την πρώτη μέρα». Μετά, το πρώτο που έκανα ήταν να πάω στα αδέλφια μου. Αν έβγαινα δήμαρχος θα έλειπα από τη δουλειά και ήμασταν συνέταιροι στις επιχειρήσεις.

– Τι σας είπαν τα αδέλφια σας;

– Κοίταξε, ήμουν και λίγο τραχύς, όχι πολύ συνεργάσιμος. Δεν ήμουν άνθρωπος που έμαθε να ακούει, αλλά που έμαθε να διατάζει. Στάθηκα τυχερός γιατί οι διαταγές μου είχαν γνώση. Θα ήταν τραγικό και για τις επιχειρήσεις μου αλλά και για τη δημαρχία αν ήταν διαφορετικά. Τα αδέλφια μου λοιπόν μου είπαν «θα τα καταφέρουμε». Ε, πάλεψαν τα παιδιά, ίσως και από ατυχία, δεν τα κατάφεραν.

– Αισθάνεστε πως αν δεν είχατε ασχοληθεί με τα κοινά…

– Ενδεχομένως θα τα κατάφερναν.

«Ενώ οι συνυποψήφιοι μου έτρεχαν στο κέντρο της Χαλκίδας, εγώ ούτε εμφάνιση δεν έκανα!»

Β. Κατσός: Είχατε κάποια κομματική υποστήριξη;

Γ. Σπανός. Κατέβηκα υποψήφιος δήμαρχος το 75 έχοντας συνεργασία με τους ΚΚΕδες και με υπερκομματικό ψηφοδέλτιο. Η ΝΔ τότε βοηθούσε τον Γιάννη Πασσά, που ήταν του Βογιατζή, και τον Γιάννη Κακαρά, που ήταν αδελφός βουλευτού της και λίγο τον Λεωνίδα Παύλου, που το έπαιζε και λίγο φιλοβασιλικός. Ο τελευταίος υποστηρίχθηκε από το ΠΑΣΟΚ.

– Πως φτιάξατε συνδυασμό;

– Στοχεύοντας στην καλύτερη δυνατή ανθρωπογεωγραφία.

– Δηλαδή;

– Σκεφτόμουν, πχ, «δεν μας υποστηρίζει ο Βογιατζής, υποστηρίζει τον Πασσά. Εάν εμείς του πάρουμε έναν ανιψιό στο συνδυασμό τι θα κάνει;». Και ο ανιψιός ήταν ο Αποστόλης ο Πανταζής.

– Ξεκίνησε λοιπόν το μαγείρεμα.

– Ναι. Να φύγουμε το πρωί, να πάμε να βρούμε τον τάδε, γνωστό μας ή φίλο μας, ή κάποια προσωπικότητα. Εγώ κατέβασα το σύστημα man to man: Πόρτα πόρτα! Εγώ! Κανένας άλλος!  Κάθε σύμβουλος έπρεπε οπωσδήποτε να επισκεφθεί 100 σπίτια και να μου φέρει κατάλογο όσων είδε, όπως και εντυπώσεις. Δεν μου τον φέρνανε αλλά δεν πειράζει. Εγώ τους απειλούσα όμως. Τους έλεγα δεν θα σε βάλω στο συνδυασμό. Άμα δεν μπορείς να πείσεις 100 ανθρώπους, εγώ επειδή σε αγαπάω δεν θα σε πάρω μαζί μας. Γιατί σε αγαπάω, τι θα κάνεις, θα πάρεις 50 ψήφους; Τι να τους κάνεις; Και σε όλους έλεγα πως ήμαστε λαϊκός συνδυασμός, δεν αντλούμε δύναμη από κόμματα.

– Μα, μου είπατε πως στηριχθήκατε από το ΚΚΕ, το οποίο μόλις είχε βγει από τη παρανομία!

– Θα σου απαντήσω. Ήμουν ο πιο δημοκρατικός απ’ όλους. Το ΚΚΕ είχε στη Χαλκίδα ένα 6%. Πειθαρχημένο και αναγκαίο. Αλλά όχι και εντελώς απαραίτητο, για μένα, κάτι που αντιλήφθηκα την επομένη των εκλογών. Διότι από τέσσερις συνδυασμούς εγώ πήρα 38% και οι άλλοι από 21%. Ακόμα και αν δεν ερχόταν το 6% του ΚΚΕ, θα έβγαινα. Οπότε, ως ευχαριστώ η πολιτική μου δεν ήταν εναντίον του ΚΚΕ.

– Δεν ήταν «αντιεργατική», όπως λένε δηλαδή;

– Δεν ξέρω αν είναι φιλοεργατικό το ΚΚΕ, διότι στον Περισσό τους έδιωξαν όλους χωρίς αποζημίωση (γέλια). Το ΚΚΕ έχει μερικές αρχές δημοκρατίας, δικαίου, δικαιοσύνης, σεβασμού του ανθρώπου, τις οποίες διακήρυσσε αλλά δεν εφάρμοσε. Εγώ όμως τις πίστευα. Ήμουν φιλοΚΚΕς, αλλά ήμουν κεντρώος. Τότε λοιπόν, όταν ξεκίνησα να φτιάχνω συνδυασμό και βρήκαμε καμιά 20αριά πρώτους υποψήφιους, εγώ προχώραγα, κάθε μέρα να βρούμε έναν – δύο για να τους βάλουμε να δουλέψουν. Διότι είχα άλλη θεώρηση για τα πράγματα τότε.

– Τι εννοείτε;

– Εγώ είχα θεώρηση ασ’ τους [σ.σ. άλλους συνυποψήφιους] να τρέχουν να βρίσκουν τους δικηγόρους και τους γιατρούς. Ένα ψήφο έχουν οι γιατροί και ένα ψήφο έχει και ο γύφτος. Δεν πας να ρεγουλάρεις τον γύφτο και να τους χ… αυτούς εδώ;

– Πως ρεγουλάρεις τον γύφτο;

– Δεν ρεγουλάρεται ο γύφτος, αλλά ρεγουλάρεται στους Αγίους Αναργύρους η κυρία Μαρία, ή ο οικοδόμος ο κύριος Τάσος.

– Πως;

– Εύκολο. Πας και του λες «εγώ είμαι ο Γιάννης ο Σπανός. Άμα δεν έχεις άλλες δεσμεύσεις σε παρακαλώ ψήφισε με και σου υπόσχομαι πως δεν θα το μετανιώσεις. Θα δώσω τη ψυχή μου στο διάολο, δεν θα σας προδώσω, δεν έμαθα στη ζωή μου να με γελάνε. Εύχομαι και το δικό σας παιδί να επιδιώξει».

– Το πήρατε τελικά σοβαρά λοιπόν.

– Ναι, αλλά σε άλλο επίπεδο: Ενώ οι συνυποψήφιοι μου ασχολούνταν με το κέντρο της πόλης, εγώ εδώ μέσα ούτε εμφάνιση δεν έκανα.

«Δεν είχε σε μένα “άμα θέλουν ας μας ψηφίσουν”. Έβρισκα τον τρόπο να μας ψηφίσουν!»

Β. Κατσός: Πως προέκυψε η ονομασία του συνδυασμού, Μέλισσα;

Γ. Σπανός: Ήταν το αγαπημένο μου ζώο. Εργατικό, συλλογικό, παραγωγικό.

– Ήταν δική σας λοιπόν πρόταση.

– Ναι. Ακόμα και στα συμβούλια αργότερα πρωταγωνιστούσα. Δεν με πλησίαζαν άνθρωποι που δεν παραδέχονταν τη δική μου βαρύτητα στις αποφάσεις.

– Τι πιθανότητες εκλογής δίνατε στον εαυτό σας στην πρώτη αναμέτρηση;

– Εγώ πίστευα από τη πρώτη Κυριακή [σ.σ. 30.3.1975[7]] ότι θα βγω, διότι είχα σφίξει 20 φορές πιο πολλά χέρια απ τους άλλους και είχα επισκεφθεί 10 φορές περισσότερους, τους παρακάλεσα, τους έπεισα.

– Τι τους έκανε να σας εμπιστευτούν;

– Ήμουν ελαφρώς αυτοδημιούργητος. Ένας νέος άνθρωπος που κυνήγαγα μεγάλους στόχους και τους πετύχαινα. Λογάριασε πως ασχολήθηκα με τη ναυτιλία χωρίς να έχω ιδέα! Τι ήξερα εγώ από πλοία; Από οικοδομή ξεκίνησα και έκανα αυτό το πράγμα [σ.σ. μου δείχνει την πολυκατοικία της οικίας του, όπου συνομιλούσαμε], να βρούμε και σπέσιαλ αρχιτέκτονα, να χτιστεί, να τελειώσει στην ώρα της, να πουλήσουμε τα διαμερίσματα.

– Σας βοήθησε θεωρείτε η εποχή;

– Κατά κάποιο τρόπο ναι. Αν έχτιζες πουλούσες. Τότε δημιουργούσε ο κόσμος, δούλευε. Από το  τίποτα έκανε σπίτι. Δεν υπήρχαν άνεργοι. Υπήρχαν σπίτια που δούλευαν 2-3 άτομα και πέφτανε λεφτά με τα δώρα στις γιορτές. Παρακάλαγες να βρεις εργάτη! Για να βρω οδοκαθαριστές έφυγα και πήγα πάνω στη Ξάνθη και βρήκα Πομάκους. Τους έπιασα σπίτι να μένουν και δούλευαν στην καθαριότητα. Διότι δεν πήγαινε κανένας στην καθαριότητα!

– Πως είχατε τη βεβαιότητα πως θα βγείτε από την πρώτη Κυριακή;

– Βλέποντας πόσοι μου έλεγαν ναι. Τότε δεν είχαμε γκάλοπ.

– Επισφαλές κριτήριο, μια που τελικά δεν βγήκατε με την πρώτη.

– Ναι καλέ μου, αλλά είχαμε τεράστια διαφορά με τους αντιπάλους μου. Διότι ενώ εγώ πήγαινα στο χωριό, ο αντίπαλος μου που λεγόταν Παύλου δεν ξενυχτούσε: «Εκεί είμαι, άμα θέλουν να με ψηφίσουν». Δεν είχε σε μένα «άμα θέλουν». Εμείς πρέπει να βρούμε τον τρόπο να τους παρακαλέσουμε, να τους ικετεύσουμε, να μας ψηφίσουν. Ε, βγαίνουν τα αποτελέσματα το βράδυ της πρώτης Κυριακής και παίρνω 38% εγώ και από 21% οι άλλοι[8]. Δεν είχα δέσει τίποτα, αλλά είχα μεγαλώσει τις πιθανότητες της εκλογής.

– ΝΔημοκράτης ο δεύτερος;

– Ναι, ο Γιάννης ο Κακαράς, υποστηριζόμενος από τον Καραμανλή. Όχι φανατικά, διότι και οι άνθρωποι του Καραμανλή δεν ήθελαν τον Κακαρά να έχουν βουλευτή, να έχουν και δήμαρχο. Γι’ αυτό την πρώτη Κυριακή είχαμε αυτό το αποτέλεσμα. Τη δεύτερη Κυριακή [σ.σ. 6.4.1975[9]] πήρα εγώ το μερτικό μου, οπότε βγήκα δήμαρχος. Απ το υπόλοιπο 40% που μοίρασαν, 20% πήρα εγώ, δεν πήρα παραπάνω. Αυτό δείχνει ότι όλοι οι άλλοι δεν με πολύ ήθελαν. Διότι αναλογικά με τον Κακαρά, ήμουν υπέρτερος.

– Δηλαδή;

– Ο Γιάννης ήταν καλό παιδί. Δεν είχε όμως δουλέψει στη ζωή του, δεν είχε δημιουργήσει, δεν είχε διοικήσει, δεν είχε αποφασίσει. Αργότερα, εγώ τον έβαλα στη ΔΕΥΑΧ και τον έκανα και πρόεδρο νοσοκομείου.

«γαμήλιο ταξίδι έκανα στη Μόσχα, γιατί τότε ήμουν και φιλοΚΚΕς!»

Β. Κατσός: Πότε παντρευτήκατε;

Γ. Σπανός: Το 1975. Δέκα μέρες πριν ορκιστώ δήμαρχος. Αρχικά έλεγα «δεν παντρεύομαι» και μετά είπα είναι δυνατόν να είμαι δήμαρχος ανύπαντρος; Το γαμπρό θα έκανα;

– Όνομα συζύγου;

– Ελένη Γιαννοπούλου.

– Πόσα παιδιά αποκτήσατε;

– Τρία. Τη Δέσποινα, τον Φάνη και τον Αντώνη.

– Πόσο καιρό γνωριζόσασταν πριν παντρευτείτε;

– Είχαμε δεσμό 2-3 χρόνια.

– Που πήγατε γαμήλιο ταξίδι;

– Στη Μόσχα, γιατί εγώ τότε ήμουν και φιλοΚΚΕς!

– (γέλια)

– Μην το γελάς, πάντα ήμουν αριστερών πεποιθήσεων. Αλλά δυστυχώς ήμουν της εφαρμοσμένης πολιτικής και κατάλαβα πως οι λεγόμενες φιλελεύθερες χώρες έχουν τα συστήματα τους λιγότερα ελαττώματα από τους άλλους.

– (ρωτάω τη σύζυγο, που εκείνη τη στιγμή έτυχε να είναι παρούσα στην κουβέντα μας) Εσείς θυμάστε κάτι από τον γάμο σας; Απ το γαμήλιο στη Ρωσία;

– Ναι πήγαμε. Για μια εβδομάδα, ωραίο ταξίδι.

– Σας είχε πάει ταξίδια γενικά;

– Το μοναδικό! (Συνεχίζει ο Σπανός, ευδιάθετος) Δουλεύαμε ρε, δεν είχε ταξίδια! Την πήγα στην Ελβετία και την άφησα εκεί! Για κάποια προβλήματα που είχε και αφού της έκαναν επέμβαση την άφησα και έφυγα…

«Επιτέλους! Άνοιγε τη βρύση ο Χαλκιδέος και έτρεχε νερό»

Β. Κατσός: Ποιο ήταν το πρώτο σας μέλημα όταν γίνατε δήμαρχος;

Γ. Σπανός: Πριν εκλεγώ νόμιζα ότι από την ημέρα που θα γίνω δήμαρχος θα έκανα τα όνειρα μου. Η πραγματικότητα ήταν πιο δύσκολη. Τη δεκαετία του 1970 τα όποια έργα γίνονταν με λεφτά που είχε ο δήμος, ή με όποιο βερεσέ κατάφερνα εγώ να πάρω: «Δώσε μου μια τρόμπα και θα σε πληρώσω σε λίγους μήνες». Έτσι δούλευε η αγορά και με όποια άποψη είχαν οι δημοτικοί μου σύμβουλοι. Τότε λοιπόν η Χαλκίδα είχε νερό μόνο δύο ώρες την ημέρα και αυτό προερχόταν από τη Λάμψακο και άλλα δύο πηγάδια. Στο μεσοδιάστημα από 2 Απριλίου ως 2 Ιουνίου 1975 λοιπόν, πριν καν γίνω δήμαρχος, έκανα το πρώτο μου ψώνιο: Έτρεξα, αγωνίστηκα και ηλεκτροδότησα τα δύο υπάρχοντα πηγάδια. Αυτό σήμαινε 150 κυβικά νερό την ώρα, είναι 3.000 την ημέρα. Τους έβαλα και άλλες τροχαλίες. Οπότε, εκεί που έβγαζαν 70 κυβικά, έκαναν 80 την ώρα. Δεν ήταν τίποτα τα δέκα, αλλά ήταν μια συνοικία! Και άμα σου έβγαζαν δέκα επί 24 ώρες αμέσως 240. Όμως, η κατάσταση τότε ήταν απαράδεκτη όχι μόνο ποσοτικός: Όταν τελείωνε το δίωρο γινόταν αναρρόφηση από τα λύματα που υπήρχαν δίπλα στις σωλήνες υδρεύσεως, με κίνδυνο να πλημμυρίσουν οι άδειες σωλήνες του νερού! Εγώ τα ήξερα αυτά από τη δουλειά μου. Τρελάθηκα λοιπόν και αγωνίστηκα από τη δεύτερη κιόλας ημέρα που εκλέχτηκα, ορκίστηκα 1^η Ιουνίου 1975[10], να ψάξω να βρω τρόπους ώστε να εξασφαλίσουμε 24ωρη ροή νερού, καλύτερης ποιότητας! Διότι το νερό της Λαμψάκου, με τα 450 ppm, είναι υφάλμυρο και, κατά τη γνώμη μου, ακατάλληλο για να ταΐσεις τον κόσμο.

– Το νερό από πού ήρθε;

– Θα σου πω. Η δεύτερη φάση λοιπόν ήταν να κοιτάξουμε πως θα εγκαταλείψουμε την Λάμψακο ή πως θα τη «νοθεύσουμε» με καλύτερης ποιότητας νερό. Τα δύο πηγάδια που είχαμε στο Λήλαντα δε είχαν άλλο φόβο: Μήπως τα λύματα από τα χοιροστάσια, τα κτηνοτροφία και τα πτηνοσφαγεία καταλήξουν υπογείως σε αυτά. Αρχικά λοιπόν σκάψαμε άλλα τέσσερα πηγάδια στο Λήλαντα ποταμό [σ.σ. στα Γυρίσματα Αφρατίου, βάθους 50-60 μ.[11]], οπότε έγιναν έξι συνολικά. Το ένα το βαθύναμε και βάλαμε σε όλα μοτέρ. Έτσι η πόλη πήρε περισσότερο και ποιοτικότερο νερό. Παίρναμε απ’ τα πηγάδια που είχαν 190 χλώριο και το ανακατεύαμε με της Λαμψάκου, βγάζοντας ένα μέσο όρο 240 ή 230 ppm. Αυτός ήταν ένας πρώτος στόχος που πετύχαμε: Άνοιγε τη βρύση ο Χαλκιδέος και έτρεχε νερό[12]. Διότι η Καναπίτσα, στον Μπαδά δηλαδή, και σε άλλα μέρη είχαν ως τότε κοινές βρύσες στις γειτονιές: Έβαζε από κάτω τους κουβάδες ο κόσμος από βραδύς και το πρωί ερχόταν το νερό για δύο ώρες και έπαιρνε από ένα κουβά κάθε νοικοκυριό και γίνονταν καυγάδες, «τον έβαλες εσύ τον κουβά» ή «πήρες πιο μεγάλο κουβά», και τα λοιπά. Αυτά γινόντουσαν το 1975. Ο Καράμπαμπας έπαιρνε νερό μονάχα το κομματάκι κοντά στο αλσύλλιο. Ο υπόλοιπος περίμενε το βυτίο, είχαμε τέσσερα τότε που γύριζαν στην πόλη και μοίραζαν νερό στον Καράμπαμπα, στο Μασλάτι, στο Δοκό, την Αγία Ελεούσα, κτλ.

– Είχαν χτιστεί σπίτια στο Μασλάτι το 1975;

– Είχαν πάει δημόσιοι υπάλληλοι και είχε ήδη αρκετά. Πήραν κάτι φτηνά οικόπεδα εκεί και επειδή δεν υπήρχαν και πολλές μεγάλες δυσκολίες στο αυθαίρετο τότε, έπιασαν και τα έχτισαν. Λογάριασε πως ο Καράμπαμπας είναι 90% αυθαίρετος.

– «Αυτάκια» δεν τραβήχτηκαν ποτέ;

– Γιατί να τραβηχτούν; Επειδή έχτισε ο κόσμος ένα σπίτι για να στεγάσει το κεφάλι του, ρίχνοντας έτσι τα ακριβά ενοίκια; Έγινε ο Έλληνας ιδιοκτήτης. Η Ακρόπολη είχε σχέδιο πολεοδομίας όταν χτίστηκε; Γιατί; Πέρασαν 100 σεισμοί, έχασε ο Δήμος λεφτά, έχασε το κράτος λεφτά…

– Δεν πρέπει να υπάρχει σχέδιο πόλεως;[13]

– Ωραίο είναι, αρκεί να έχει προβλέψει πληθυσμιακή έκρηξη. Η Χαλκίδα το 1976 μεγάλωνε κατά 4.000 κατοίκους ανά χρόνο. Από το δημοτικό γήπεδο και πέρα χτίστηκε μετά το 1976.  Όλος ο Καράμπαμπας, από του Κανελόπουλου ως το αθλητικό κέντρο, χτίστηκε μετά το 1975.

– Δεν θα έπρεπε να υπάρχει σχετική μέριμνα;

– Όταν το κράτος ανακάλυψε πως καμιά 20αρια πόλεις σε όλη την Ελλάδα δέχονταν εσωτερική μετανάστευση, έπρεπε να τις βοηθήσει. Αντιθέτως, όταν αποφασίσαμε επέκταση σχεδίου πόλεως σε όλα τα διοικητικά όρια, γέλαγαν στο υπουργείο και μέχρι σήμερα δεν έχει τελειώσει!

– Γιατί;

– Βρες εσύ το λόγο! Οι ξυλιές σε ξένο κώλο δεν πονάνε. Όταν κάποιος έχει σπίτι και μένει δεν νοιάζεται για τον άλλο που διαβάζει το παιδί του κάτω από το στύλο της ΔΕΗ. Έγινε λοιπόν η πληθυσμιακή έκρηξη και εκτός των άλλων έπρεπε να βελτιώσουμε και την αποκομιδή των σκουπιδιών. Διότι ο δήμος ως τότε είχε κάτι κάρα, μας έφεραν και ένα αυτοκίνητο που έτρεχαν τα ζουμιά από κάτω και να πρέπει να ασχοληθούμε και με την επέκταση του δικτύου ύδρευσης, καθώς δεν υπήρχε από το γήπεδο ως τα σύνορα της Αρτάκης. Και αυτά έγιναν χωρίς κυβερνητική βοήθεια, διότι εμένα, βλακωδώς τότε, δεν με θεωρούσαν «δικό τους».

«Το νερό της Χαλκίδας είναι πολύ καλό, περίφημο!»

Β. Κατσός: Οπότε, πρώτο και κυρίαρχο μέλημα σας το νερό.

Γ. Σπανός: Νερό! Να βρούμε νερό! Και αφού το βρήκαμε το νερό, με διάφορους τρόπους το φέραμε στη Χαλκίδα. Διότι δεν είναι μόνο να το βρεις. Είναι και να το φέρεις, διότι πολλές σωλήνες είχαν πιάσει πουρί.

– Χρησιμοποιήθηκαν και σωλήνες αμιάντου;

– Βεβαίως! Όλο!

 – Ακόμη και σήμερα έχουν αμίαντο; Είναι καρκινογόνος.

– Δεν, είναι ανοησία αυτό, ψέμα και θα σου πω γιατί: Ο αμίαντος είναι καρκινογόνος όταν αιωρείται και όταν αναπνέεται. Το αναπνέουμε και αυτό επειδή είναι κάτι βελονίτσες πάνε στα πνευμόνια μας μέσα και καρφώνονται.

– Είναι 100% από αμίαντο οι σωλήνες εκείνης της περιόδου;

– Όχι, είναι το 20-15%.

– Οι υπόλοιπες;

– Είναι πλαστικές. Όταν επί των ημερών μου αλλάξαμε το δίκτυο στην περιοχή της Αγίας Παρασκευής, δεν χρειαζόταν να βάλουμε αμιάντου, διότι τότε κυκλοφορούσαν οι φήμες πως είναι καρκινογόνος και δεν είχαμε λόγο να περάσουμε αμιάντου.

– Το κομμάτι της ύδρευσης δηλαδή που περιέχει σωλήνες αμιάντου, προϋπήρχε;

– Ναι. Αφού η παραγωγή του ήταν στη Λάμψακο. Από εκεί μέχρι τη Χαλκίδα είναι αμιαντοσωλήνες.

– Δεν έχουν αλλαχτεί αυτοί οι σωλήνες;

– Όχι και δεν πρέπει να αλλαχτούν. Καταρχάς η Λάμψακος δεν δουλεύει πλέον. Είναι ένα υδραγωγείο που πρέπει να κρατήσουμε σε ετοιμότητα για λόγους ανωτέρας βίας.

– Τι εννοείτε;

– Πες αύριο έγινε ένας σεισμός και χάθηκαν τα πηγάδια. Ή έγινε μια μόλυνση. Δεν πρέπει να έχουμε 2-3 αντλιοστάσια να μας στείλουν νερό, έστω και υφάλμυρο; Η πόλη θέλει 26.000 κυβικά νερό την ημέρα. Ξέρεις τι είναι 26.000; Να έρθει ένα σούπερ τάνκερ και να αδειάζει κάθε πρωί.

– Από πού υδρεύεται σήμερα η Χαλκίδα;

– 40% από τα Λουκίσια, την παραλίμνη[14]. Το έργο που έφτιαξα εγώ, γιατί τους έπεισα ότι δεν μπορούσαν να πάρουν από το νησί που λέγεται Εύβοια αυτά τα κυβικά, διότι είχε και άσχημους καταναλωτές, όπως είναι τα χοιροστάσια. Για να καταλάβεις, κάθε γουρούνι θέλει 100 κιλά νερό την ημέρα.

– Το υπόλοιπο 60%;

– Σήμερα από τα Έρια. Το δικό μας υδραγωγείο έχει παράλληλη πορεία με το παλαιότερο των Ενετών.

– Διασώζεται τμήμα του παλαιότερου υδραγωγείου;

– Ναι, η σήραγγα των Ενετών μπορεί να γίνει σπέσιαλ έργο για να κάνουμε μαθήματα υδραυλικής! Διασώζονται 4-5 χλμ, κοντά στα Έρια.

– Τι ύψος έχει αυτή η σήραγγα;

– Άνθρωπος περπατάει μετά βίας. Πήγα να κατέβω μια φορά και φρακάρισα, δεν χώραγα. Και αυτή η σήραγγα έχει αρνητικές κλήσεις. Αν το νερό έπαιρνε μεγάλη ταχύτητα, επειδή ήταν σκεπαστός ο αγωγός, δεν ήταν σωλήνα, πέταγε τα καπάκια πάνω. Γι’ αυτό είχαν αρνητικές κλήσεις, ώστε η ταχύτητα από το συν 200 που ήταν των Ερίων στο μηδέν που ήταν στη Χαλκίδα, να αποκτήσει μία ομαλή ταχύτητα. Έτσι εμπόδιζαν το νερό να αποκτήσει μεγάλη ταχύτητα. Ήταν χτιστός ο αγωγός τους, είχε πλάκες σαν την Καρύστου και τις τσιμεντάρανε.

– Ο δικός μας αγωγός σήμερα;

– Είναι με σιδερένιες. Το υδραγωγείο από τα Λουκίσια φτάνει ως τη δεξαμενή στον Καράμπαμπα και από εκεί καταλήγει στον Βελήμπαμπα. Στο ίδιο μέρος καταλήγει το νερό και από τη Στενή, μέσω  Αγίας Ελεούσας.

– Πότε ολοκληρώθηκε το έργο της σύγχρονης ύδρευσης;

– Στη δεύτερη θητεία μου, το 1997. Το 1985 τελείωσε το έργο της Παραλίμνης, το οποίο δυσφημίστηκε για μικροκομματικούς λόγους. Την αίγλη που είχε ο Σπανός δεν μπορούσαν να τη σταματήσουν, γι’ αυτό έλεγαν διάφορες μουρλάδες, πως το νερό μυρίζει βουρκίλα. Ξέχασαν τι νερό έπιναν και τους στεναχώρησε που μια τρόμπα εκεί ήταν χωμένη στο βούρκο. Πήγα εγώ λοιπόν, όταν ξανάγινα δήμαρχος δέκα μέρες μετά, το 1994, τη σήκωσα την τρόμπα, έβαλα από κάτω μια παλιά καρότσα αυτοκινήτου μεταλλική και δούλευε από εκεί, όχι μέσα στη λάσπη. Αλλά από κει δεν σταματήσαμε διότι το νερό που παίρναμε με την τρόμπα ήταν επιφανειακό. Η Παραλίμνη έχει ένα κακό: είναι «συνέταιρος» της Υλίκης, έχει νερό όταν αυτή γεμίζει. Αυτό λοιπόν εμάς μας τρέλανε και ενώ κάναμε προσπάθειες να πάρουμε νερό από την Εταιρία Υδάτων και δεν τα καταφέραμε, κάναμε νέο αγωγό έξι χλμ και φτάσαμε απέναντι, στα Ούγκρα. Κάναμε εκεί πέντε γεωτρήσεις και πήραμε νερό από το μείον 80. Το βάθος αυτό μας δείχνει πως κατά σοβαρή πιθανότητα το νερό έχει λιγότερα φυτοφάρμακα, ή άλλα επιφανειακά.

– Ως προς την ποιότητα του νερού που πίνουμε οι Χαλκιδαίοι έχουμε μια υποψία.

– Λάθος, είναι πολύ καλό, περίφημο! Ανώτερο από 100άδες πόλεις της Ελλάδας και πολύ μπροστά από τις νησιωτικές.

– Ουσιαστικά δηλαδή η Λάμψακος βγήκε σε αχρηστία το 1997;

– Ναι, κάπου εκεί, 1996-95, διότι πλέον δούλευε πολύ καλά η Παραλίμνη.

«Η κλίμακα της Αρέθουσας, δεν έχει κάποια αξία»

Β. Κατσός: Ποιο θεωρείτε πως ήταν το καλύτερο έργο που κάνατε ως δήμαρχος;

Γ. Σπανός: Άκουσε, οι δημαρχίες δεν έχουν προτεραιότητες. Οι δήμαρχοι που λένε «είναι πρώτη προτεραιότητα» το τάδε, είναι βλάκες! Και να τους πεις, το’ πε ο Σπανός. Γιατί; Διότι είναι η ύδρευση προτεραιότητα, αμ δεν είναι η αποχέτευση; Αμ δεν είναι το πεζοδρόμιο, ο δρόμος, ο βρεφονηπιακός;

– Αν κάνατε σήμερα κάποιο έργο θα το κάνατε διαφορετικά;

– Δεν μπορείς να κάνεις έργα έξω από τη μελέτη.

– Αισθάνεστε πως κάποιο δεν πήγε όπως ακριβώς το θέλατε;

– Πολλά δεν πήγαν!

– Όπως;

– Πολλά. Πίστευα ότι αν είχαν μία εξειδίκευση οι υπάλληλοι θα κάναμε 30% πιο πολλά έργα.

– Επιδιώξατε να έχετε ειδικευμένο προσωπικό;

– Πώς να το κάνω; Έβγαλαν ένα πολυτεχνείο, ήρθαν στο δήμο, δεν τα ξέρανε! Όταν κάλεσα την κοπέλα να μιλήσουμε για το νέο νεκροταφείο[15], ήταν η Ελένη Αϊδίνη τότε υπεύθυνη νεκροταφείου, ρώτησα τη γνώμη της, τι έκταση να έχει, τι εγκαταστάσεις, κτλ. Μου λέει «δήμαρχε, εμένα ρωτάς; Εγώ ξέρω» λέει, «σε ένα τετράδιο που έχω πότε πεθαίνει ο άνθρωπος και πότε πρέπει να τον ξεθάψουμε, τι με ρωτάς;». Δεν ήξερε κανένας πως γίνονται τα νεκροταφεία, ποια εκκλησία πρέπει να έχει, τι κιλικίο, κτλ.

– Υπάρχει έργο απωθημένο;

– Χιλιάδες!

– Πείτε μου το σημαντικότερο.

– Να φυτέψω όλα τα βουνά με θαμνώδη δέντρα, τριανταφυλλιές, δάφνες και να τα ποτίσω με τα λύματα τα κατεργασμένα από το βιολογικό καθαρισμό. Θα γίνει η Χαλκίδα ένας κήπος, ένα πάρκο και προπαντός θα ανακουφίσω τον Ευβοϊκό από τα 18.000 λύματα που, όσο και αν είναι κατεργασμένα δεν είναι τέλεια, καταλήγουν στο βυθό. Διότι μπορεί να λέμε εμείς είναι κατεργασμένα, αλλά ένα μικροβιολογικό εργαστήριο αύριο να βρει τύφο. Δεν μπορεί να φανταστεί ο κόσμος, άμα δεν ξέρεις είσαι ευτυχισμένος. Εγώ πιστεύω ότι δεν ήξερε ο Αναγνωστάκης λεπτομέρειες [σ.σ. αναφέρεται στον πρώην δήμαρχο, Δημήτρη Αναγνωστάκη].

– Για ποιο πράγμα;

– Για όλα. Το έργο να ποτίσουμε τα βουνά είναι μισοτελειωμένο και το έχουνε τώρα 17 χρόνια ανενεργό! Δεν έχεις δει ένα καινούργιο δάσος που έχει γίνει στου Μπαταργιά; Αυτό ποτίζεται από εκεί! Από τον βιολογικό. Και άλλα είχαμε σκοπό, να ποτίσουμε το πεδίο βολής, από κει και πέρα τα Κολιματσάνικα.

– Όπου είναι κρανίου τόπος με λίγα λόγια.

– Γι αυτό επιλέξαμε αντί να βάλουμε δέντρα που δεν μπορεί ο ασβεστόλιθος να τα αφήσει να εισχωρήσουν, να βάλουμε δάφνες, θάμνους που δεν χρειάζονται μεγάλο ριζικό σύστημα.

– Στον Άγιο Στέφανο, παίρνει αγωγός νερό από τις πηγές της Αρέθουσας και το πηγαίνει απέναντι;

– Τώρα όχι. Εγώ τον έχω βάλει, δικός μου είναι.

– Θέλετε να με ενημερώσετε γι αυτό;

– Στην Αρέθουσα έχει 10 πηγές που καταλήγουν στη θάλασσα. Οι 2-3 είναι μπροστά από το κτίριο της Αρέθουσας. 3-4 άλλες τις έχουν μπαζώσει, άλλες όχι. Εάν πας στο 5Χ5 του Παππά βλέπεις το νερό που τρέχει. Βγαίνει πολύ νερό. Άλλη πηγή βγαίνει μέσα στο εργοστάσιο Γεωργιάδη, άλλη μπροστά στον Άγιο Στέφανο, άλλη στον Τροχό, εκεί που έχει τώρα το γκαράζ ο δήμος. Υπάρχουν επίσης ανάβαλοι στην Ερέτρια και στον Κωλοβρέχτη, στο γεφυράκι…

– Της Αρέθουσας είναι αυτοί οι υποθαλάσσιοι πίδακες; Τόσο μακριά;

– Μισό λεπτό, δεν είναι εύκολο να μάθεις όσα εγώ έχω πεθάνει για να μάθω. Το νερό που εκβάλει στον Κωλοβρέχτη και όλα αυτά τα νερά, κάπου 40.000 κυβικά ανά ώρα, ήταν αντικείμενο μίας έρευνας και κατασκευής, ώστε να αποκτήσουμε συνολική εικόνα των υπόγειων ρευμάτων. Ζητήσαμε μάλιστα και τη συμβολή της ΝΑΣΑ, διότι είχε ένα σύστημα θερμογραφίας το οποίο δείχνει που περνάει νερό με φωτογραφικό τρόπο, καθώς το εμφάνιζε δύο βαθμούς πιο ψυχρό και με άλλο χρώμα.

– Έγινε αυτό;

– Όχι, διότι έφυγα εγώ.

– Δεν υπάρχει συνέχεια στον δήμο;

– Ε, τώρα… Υπάρχει κόμπλεξ. Στον Κωλοβρέχτη έχει ένα ποταμάκι που βγάζει 1500 με 2000 κυβικά νερό, όλος ο βάλτος βγάζει νερό όταν έχουμε έντονες βροχοπτώσεις.

– Συνδέονται αυτά με τις πηγές της Αρέθουσας;

– Δεν το ξέρουμε, δεν έγινε η έρευνα. Τα νερά της Αρέθουσας μπορεί να έρχονται από τις Άλπεις, ποιος ξέρει ποια υπόγεια ρωγμή δεν τα αφήνει να βγουν στην επιφάνεια.

– Γιατί βάλατε δικό σας αγωγό να οδηγεί νερά της Αρέθουσας απέναντι στο τσιμεντάδικο;

– Η συνεργασία που είχαμε με το τσιμεντάδικο εγώ και τα αδέλφια μου προέβλεπε και την υποχρέωση να τους πάμε νερό για να κρυώνουν τα φίλτρα. Αρχικά κουβαλάγαμε από το Βαθύ με βυτία. Μετά όμως έγινε ένα ατύχημα, οπότε επιλέξαμε να φέρουμε το νερό που βγαίνει στον άγιο στέφανο, νοικιάζοντας το διπλανό κτήμα του Ντεγιάννη.

– Εκεί που είναι η λεγόμενη «κλίμακα της Αρέθουσας»;

– Δεν είναι η κλίμακα της Αρέθουσας, διότι άμα πας εκεί θα δεις ότι έχει φουρνελιές και τότε δεν είχανε πιστολέτα να βάλουν φουρνέλα. Την κόψανε ο πατέρας μου, ο παππούς μου, κάποιος την έκοψε. Ε, η σκάλα της Αρέθουσας, πες το, δεν έχει κάποια αξία. Εκεί δίπλα λοιπόν είχε ένα πηγάδι που είχε όσο νερό εμείς θέλαμε. Το νοικιάσαμε και με μία τρόμπα στέλναμε υποθαλάσσια το νερό στο τσιμεντάδικο. Δούλεψε αυτό το πράγμα 20 χρόνια.

– Οπότε πλέον δεν δουλεύει, γιατί δεν λειτουργεί το εργοστάσιο; Το νερό που πάει;

– Στη θάλασσα, αφού δεν υπάρχει τρόμπα, μένει ανεκμετάλλευτο. Και τώρα άμα πας εκεί που είναι η προβλήτα του Αγίου Στεφάνου θα δεις μέσα στη θάλασσα, στα τέσσερα μέτρα, να βγαίνει νερό. Ωραίο νερό, χιλιάδες κυβικά!  Ε, ποιος θα τα μαζέψει;

– Είχατε κάνει ποτέ κάποια εξερεύνηση στα σπήλαια που υπάρχουν εκεί (βλ. εδώ);

– Εγώ όχι. Είχανε κάνει κάποιες εξερευνήσεις, είχε μέσα σταλαγμίτες και σταλαχτίτες, θέλει έρευνα.

– Είναι μπαζωμένο το ένα σήμερα και το άλλο κατά το ήμισυ.

– Το ξέρω. Τα μπάζωσε τότε το λατομείο, του Σελεμέτα.

– Γιατί τα μπάζωσαν;

– Από άγνοια! Βρήκανε μια τρύπα και ρίχνανε τα μπάζα του λατομείου εκεί μέσα!

– Δεν βρέθηκε κάποιος να τους πει κάτι;

– Τίποτα! Τι να τους πει; Γιατί, πάσχετε από σπήλαια; Παναγία μου και Θεέ μου!;

– Δεν θα μπορούσε να είναι επισκέψιμο ενδεχομένως;

– Και τι θα βγει; Είναι επισκέψιμο, θέλει 10 φύλακες και 10 συντηρητές. Και θέλει και ηλεκτρολόγο να το φωτίσει, για να δείτε μέσα ένα σπήλαιο πέντε φορές πιο άσχημο από του Διρού. Τι θα γίνει δηλαδή; Έχετε όλοι σας μια νοοτροπία…

– Ποια;

– Να φτιάξουμε κάτι, χωρίς να λογαριάσετε πως θα το συντηρήσουμε.

– Μα και εσείς «φτιάξατε κάτι», κάνατε κάποια έργα δηλαδή.

– Κακώς έγιναν μερικά. Αλλά σε όλα σκεφτόμουν το κοστολόγιο. Όταν έφτιαξα το κλειστό του Καράμπαμπα βρήκα μια γυναίκα που είχαμε στη καθαριότητα, οπότε πληρωνόταν από εκεί, της είπα «να πας πάνω, να το καθαρίσεις, να το ανοίγεις, να το κλειδώνεις και αν θες μείνε και μέσα, έχει και ένα δωμάτιο. Θα σου πληρώνουμε το μεροκάματο, 30 μέρες το μήνα όχι 25 και θα σου δίνουμε και δύο ώρες υπερωρία». Δέχτηκε η γυναίκα και δούλευε αυτό μια χαρά. Όταν έφυγα με διάφορες προφάσεις το κάνανε οργανισμό και βάλανε 10-12 άτομα προσωπικό, τα οποία πληρώνεις εσύ, εγώ, ο καθένας.

«Στη ΝΔ ήμουν ξένο σώμα»

Β. Κατσός: Στο πάρκο του λαού[16] σήμερα τι επικρατεί;

Γ. Σπανός: Τίποτα, μπουρδέλο. Βεβαίως, γιατί δεν θέλετε. Θέλετε πάρκο; Είστε έτοιμοι σαν κοινωνία να πείτε χρειαζόμαστε και πάρκα;

– Ήμαστε;

– Σήμερα; Όχι!

– Τότε γιατί το φτιάξατε;

– Ήταν κάποτε. Μας έλυσε 100άδες προβλήματα κοινωνικών εγκαταστάσεων, έχει πχ 7-8 γήπεδα 5Χ5. Έγινε εκεί το κολυμβητήριο, το κλειστό γυμναστήριο, έχει και γήπεδο ποδοσφαίρου. Επίσης, κάνουμε εκεί το παζάρι της αγίας Παρασκευή! Και τι ήθελε; Δύο ανθρώπους, καλούς οικογενειάρχες κηπουρούς, να το βαστάνε καθαρό, να φυτεύουν κάθε χρόνο 100 δεντράκια, να τα ποτίζουν και να προχωράει.

– Αντ αυτού;

– Είχα αφήσει έναν άνθρωπο εκεί, τον διώξανε γιατί τους είπε ο χαζός ότι «εγώ είμαι ηλεκτρολόγος και με έχει εδώ ο Σπανός» και το αφήσανε και ρήμαξε. Δώσανε 20 εκ. μια φορά και άλλα 20 για βάλουν κάτι πετρούλες. Δεν είναι εύκολο να έχει ο δήμος τη διαχείριση. Για να μπορέσουμε να συμπιέσουμε το κόστος εμείς, αυτά όλα τα έργα τα αναθέσαμε. Το κλειστό γυμναστήριο στη Νεοφύτου πχ το έχει ο σύλλογος Ενόργανης Γυμναστικής.

– Έχετε δει σήμερα ποια είναι η κατάσταση του;

– Φαντάζεσαι άμα ήταν δημόσιο κτίριο πως θα ήταν η κατάσταση;

– Ακόμη χειρότερα θέλετε να πείτε.

– Δεν ξέρω, ίσως να είχε γκρεμιστεί κιόλας! Δεν μου έλυσε εμένα τα προβλήματα ο Σύλλογος. Μου έλυσε λιγότερα προβλήματα και αυτά που μου άφησε ήταν ότι δεν ήθελε φύλαξη, που θέλεις γι’ αυτό έξι άτομα.

– Η ανάθεση σε ιδιώτες θα ήταν μια λύση για τα περισσότερα;

– Δεν μπορεί να έρθει ιδιώτης. Διότι δεν μπορεί να πετύχει κοστολόγιο που να είναι δημοτικά υπαρκτό. Σήμερα για να θάψεις έναν άνθρωπο δίνεις στο δήμο 300 ευρώ.

– Μπορεί να γίνει πιο οικονομικό;

– Όχι. Μόνο αν αντί για πέντε είχαμε τέσσερις υπαλλήλους. Αν προσέχουμε το ρεύμα και εκεί που καίμε 10 να καίμε 9. Έτσι γίνονται οι οικονομίες. Και άμα μπορέσουμε κάποια στιγμή να κάνουμε μία βελτίωση της ταφής ή της λειτουργίας της εκκλησίας. Διότι και η εκκλησία έχει κόστος. Όταν εμείς φωνάξαμε τον παπά να τη λειτουργήσει στο νέο νεκροταφείο μας είπε «εμείς θα έρθουμε υπό την προϋπόθεση ότι θα παίρνουμε τις εισπράξεις». Μας εκβίασε! Και εμείς τότε θέλαμε να φέρουμε παλαιοημερολογίτη. Και πέσανε οι σύμβουλοι όλοι να με φάνε: «θα πάμε σε εκλογές και θα έχουμε απέναντι μας την εκκλησία;» Και έτσι σήμερα πληρώνουμε τον καντηλανάφτη, το ρεύμα, τον κλιματισμό και οι παπάδες παίρνουν τις εισπράξεις.

– Γιατί δεν πήγατε κόντρα στο κύμα;

– Γιατί δεν μπορούσες να πας. Εσύ είσαι τόσο δυνατός που μπορείς να πηγαίνεις; Και που θα ακουμπήσω; Τον λαό μας δεν τον ενδιαφέρει τι κόντρες κάνεις. Τον ενδιαφέρει τι αποτελέσματα έχεις. Και ο άνθρωπος που μένει στους Άγιους Αναργύρους θέλει λίγο νεράκι, θέλει να του κάνουμε τα σκουπίδια στην ώρα τους, θέλει την παιδική του χαρά, κτλ. Τι δυσκολίες θα συναντήσεις είναι θέμα δικό σου, δεν τον νοιάζει. Γι’ αυτό δεν ενέκρινε την πολιτική Ζεμπίλη, Αναγνωστάκη, Μανιάτη. Γιατί δεν του έκαναν αυτά που ήθελε. Αυτές οι επώδυνες αντιπαραθέσεις λοιπόν, σε σκοτώνουν. Να έρχεσαι σπίτι και να σου φταίνε όλοι, να ανεβαίνει το ζάχαρο και να μη λες μια κουβέντα στα παιδιά σου. Και να στο πουν αργότερα, «και εμείς τι είδαμε από εσένα πατέρα, που δεν μας χάιδεψες;». Γι αυτό και ο Σπανός απ’ αυτά όλα έχει καταλήξει όσοι θέλουν να προσφέρουν τις καλές τους υπηρεσίες στην πόλη ή στη βουλή θα πρέπει να είναι άγαμοι ή να έχουν περάσει πέντε χρόνια από μοναστήρι ή από φυλακή για να έχουν νικήσει τις εξαρτήσεις τους. Δεν μπορείς να έχεις οικογένεια γιατί δεν μπορείς να έχεις φίλους. Γιατί άμα κάνεις ένα πεζοδρόμιο στο σπίτι του φίλου σου –που είναι φυσικό να το κάνεις, στου εχθρού σου θα το κάνεις;-, Θα σηκωθούν όλοι σαν και σένα και θα πουν «το κάναμε οικογενειοκρατία, μαγαζάκι» και ας πιστεύεις πως ο δήμος πρέπει να κάνει ακομμάτιστους διορισμούς. Διότι έτσι έβαλα τον Μανιάτη, που ήταν γραμματέας του ΚΚΕ και έτσι έβαλα και τον Λάμπρου που ήταν ΠΑΣΟΚ, δεκάδες ονόματα. Γιατί τους έβαλα; Διότι πίστευα πως και ο γραμματέας του ΚΚΕ δικαιούται μία δημαρχιακή ζεστασιά, έναν διορισμό. Αυτά όμως δεν τα κάνει κανένας. Διότι θα έπεφταν οι κομματικοί και θα σε σφάζανε, εάν ήσουν δικός τους. Εγώ γράφτηκα στη ΝΔ αφού έγινα βουλευτής! Ούτε μέλος δεν ήμουν.

– Πότε;

– Το 1986.

– Γιατί δεν πήγατε στο ΠΑΣΟΚ; Το 86 ήταν δύναμη.

– Θα σου πω. Καταρχάς εγώ δεν ήθελα να πάω πουθενά. Πίστευα αφού έμπλεξα με τη δημαρχία να κάνω μια σειρά έργων και αυτά να τα αφήσω και να φύγω. Κάποια στιγμή ήταν εντονότατος ο κομματισμός που υπήρχε. Απ’ το 76, ειδικά το 81, Παναγία μου και Θεέ μου! Το 1985 με φώναξε κάτω ο Μητσοτάκης, ως αρχηγός της ΝΔ, και μου είπε «δήμαρχε θέλω να έρθεις στο συνδυασμό». Εγώ γέλασα, όχι γιατί τον σνομπάρισα, αλλά γιατί ο κοινοβουλευτισμός δεν μου άρεσε ποτέ.

– Γιατί;

– Την θεωρούσα ανέκαθεν αντιπαραγωγική διαδικασία. Ένας άνθρωπος που σκέπτεται με τα χέρια τι μπορεί να κάνει; Κάνει σήμα ο γραμματέας «βαράτε παλαμάκια». Και βαράμε (χτυπά παλαμάκια). Κάνει σήμα, σταματάμε. Κάνει σήμα πρέπει να ψηφίσεις αυτό, πρέπει να το ψηφίσεις. Σ’ αρέσει – δεν σ’ αρέσει. Κάνει σήμα «μην το ψηφίζετε γιατί πρέπει να αποχωρήσουμε από την αίθουσα». Σηκωνόμαστε και φεύγουμε. Τι είσαι εσύ σα βουλευτής; Τίποτα! Ένας άνθρωπος που σκέπτεται με τα χέρια του. Πήγα λοιπόν εκεί διότι μου υποσχέθηκε ο Μητσοτάκης ότι θα φτιάξει, εφόσον γίνει κυβέρνηση, ένα πρόγραμμα για την Εύβοια. Τότε τα λεφτά τα έπαιρνε η Ηλία και η Κρήτη.

– Γιατί;

– Η Ηλία είχε τον Κανελλόπουλο Υπουργό Οικονομικών. Η Κρήτη γιατί είχε παράδοση να τους καλοπιάσουμε φτιάχνοντας πολλά έργα οδοποιίας.

– Είχε και τον Μητσοτάκη.

– Και αυτό. Όταν η Κρήτη έπαιρνε τέσσερα νομαρχιακά προγράμματα εμείς, με ίδιο σχεδόν μήκος, παίρναμε ένα. Υπήρχε λοιπόν μια τεράστια αδικία. Λέω λοιπόν στον Μητσοτάκη «εάν έρθω θα μου υποσχεθείς, ότι έχεις δεν έχεις λεφτά, εφόσον είσαι κυβέρνηση, θα κάνεις ένα πρόγραμμα της Εύβοιας που θα αναπληρώσει τις μέχρι σήμερα μεταχειρίσεις». Ο Μητσοτάκης μου είπε «Γιάννη αυτό θα στο κάνω, γιατί και εγώ το πιστεύω». Και έτσι πήγα βουλευτής και άφησα τη δημαρχία, που με αγαπούσαν και τους αγαπούσα. Εγώ νίκησα το 1982, που στη Χαλκίδα η ΝΔ έπαιρνε 26%[17]. Το κατάλαβες αυτό; Τότε που ένα κομμάτι της δεν με γουστάριζε, πάντα δεν με ήθελε, ήμουν ξένος. Οι άνθρωποι είχαν τραβήξει κουπί, είχαν κολλήσει αφίσες, εγώ τι πήγα; Γαμπρός; Γι’ αυτό δεν με παραδέχτηκαν ποτέ. Εκεί λοιπόν που είχαμε 26%, τακ, έρχεται και ο Πνευματικός, από το συγγενικό μας χώρο και κατεβαίνει να πάρει από το 26%!

– Ο Άγγελος Πνευματικός.

– Ναι. Τον φωνάζω, «ρε Άγγελε, κουμπάρε μου, που πας αγόρι μου εδώ να κατέβεις; Άσε να την παλέψω! Θέλεις να φύγω εγώ και να κάτσεις εσύ;»

– Κατέβηκε ανεξάρτητος, αν θυμάμαι.

– Ναι, αλλά πήρε από τη ΝΔ, από ποιον θα πήρε, από το ΠΑΣΟΚ; Ή το ΚΚΕ; Του είχαν τάξει να φέρουν την αδελφή του από την Κύμη στη Χαλκίδα, που ήταν καθηγήτρια -έτσι λένε- και είπε θα κατέβω. Πήρε 500 ψήφους, οι οποίοι δεν ήταν τίποτα αλλά ήταν οι μοιραίοι. Γιατί για 500 ψήφους θα έχανες. Και κάναμε έναν αγώνα εγώ και οι σύμβουλοι μου γεμάτο δυσκολίες, γιατί κουβάλησαν τον Στεφανίδη που ήταν αντιπρόεδρος της Βουλής και τον Κεδίκογλου που ήταν Υπουργός και ήρθαν και έπιαναν έναν – ένα. Διότι εμείς είχαμε κάνει την ανοησία τη μέλισσα να την έχουμε στα αυτοκίνητα. Άρα δείχναμε ποιους έπρεπε να πιάσουν! Τρελάθηκα! Όταν ανακαλύπτω ποιους κάλεσαν ρε εκεί πάνω, έβαλα άνθρωπο και παρακολουθούσε, λέγανε «αμάν, τους ανθρώπους μας!». Και καλούσαν και ρωτούσαν, «εσύ τι έχεις παιδί;», «εσύ τι θέλεις διορισμό;», εσύ τι θέλεις εκείνο, αυτοκρατορία ο τόπος! Δύναμη! Και μαζί και οι ΚΚΕδες! Και μαζί η δημοτικότητα του Παπαστρατή, ο οποίος ήταν επικίνδυνα δημοφιλής.

– Πως το κατάφερε;

– Δεν έπαιρνε αμοιβή σα δικηγόρος, τι να σου πω τώρα. Έκανε τον άνθρωπο του λαού. Με έπαιζε στο ίδιο επίπεδο. Και αφού δεν πείσαμε τον Πνευματικό, δεν πείσαμε ακόμα και της ΝΔ! Διότι θέλαμε να μας ψηφίσει, αλλά να μη φανεί και τηλεφωνάει, σου λέω παράδειγμα, από τις Βρυξέλες ο Καλλίας, που τότε ήταν Ευρωβουλευτής, «δήμαρχε να σου πω καλή επιτυχία;» Να σαι εδώ παραμονή εκλογών, να έχεις πάρει τα βάλιουμ με το τσουβάλι και να σε πάρει να σου πει. Ε, α και γ… ρε μ…! Α και γ…!

– Τον βρίσατε;

– Ναι. Αντί να έρθει απ’ τις Βρυξέλες στη Χαλκίδα, όπως ήρθε ο Κεδίκογλου, ο Στεφανίδης, ο Σαπουντζής. Ήρθαν όλοι, να πιάσει και αυτός δέκα ανθρώπους στη Χαλκίδα, δεκαπέντε, κάτι είχε, πενήντα, διότι δεν ήτανε ποσοτικό το θέμα. Έναν ψήφο αν έχανες, είναι σα και αυτό που παίρνουν τώρα τις 50 έδρες, ένα ψήφο να περάσεις πάει, πάρε 30.000 ψήφους, πάρε και έναν, το ίδιο είναι, ίδια δύναμη έχουν.

– Παρόλα αυτά βγήκατε πάλι δήμαρχος!

– Βγήκα. Και μάλιστα από την πρώτη Κυριακή

– Άρα;

– Κατάλαβες τώρα, κατάλαβες σε αυτόν τον κόσμο που με ψήφισε και πούλησε για μένα τις ιδέες του, τι υποχρέωση έχω εγώ; Γιατί για μένα αλλαξοπίστησε αυτός.

– Τι ποσοστό δώσατε στη ΝΔ;

– 53%. Η ΝΔ είχε πάρει 26%, εγώ το πήρα το 53 ως Δήμαρχος. Μην το μπερδεύεις. Μετά αυτοί ανακάλυψαν ότι έπρεπε το ΠΑΣΟΚ να με πάρει. Εμείς ήμασταν μια ομάδα στη νομαρχιακή της Ενώσεως Κέντρου που διχοτομήθηκε. Οι πιο πολλοί πήγαν στο ΠΑΣΟΚ, οι λιγότεροι μείνανε κέντρο και με την Τσουδερού, τον Πρωτόπαππα, κάποια ονόματα, αγωνιζόμασταν μήπως στήσουμε κάνα κόμμα. Δεν το κάναμε, δεν τράβαγε και ο Μαύρος.

«Του’ δωσα έτοιμο διορισμό και αυτός χτύπησε στη γραφομηχανή πέντε σειρές όλο άλφα!»

Β. Κατσός: Πως κρίνετε τον εαυτό σας ως βουλευτή;

Γ. Σπανός: Απέτυχα!

– Γιατί το λέτε αυτό;

– Διότι δεν μπορούσα να πετύχω. Εγώ ήμουν της εφαρμοσμένης πολιτικής. Ό,τι πεις θα πρέπει να αιτιολογήσεις τη λέξη σου. Αλλιώς μη το πεις. Δεν είναι φιλολογικό μαγαζί η Βουλή. Άμα ήταν, θα είχαμε τον Καζαντζάκη, τον Πλωρίτη κτλ.

– Φύγατε απηυδισμένος από τη Βουλή;

– Βεβαίως. Ούτε μια μέρα δεν τη χάρηκα. Ένας λόγος είναι ότι δεν ήμουν κομματικός. Ήμουν ξένος. Πήγαινα να δω τον Υπουργό και αλλιώς τον έβλεπα εγώ, που ήμουν νέος βουλευτής και αλλιώς ο άλλος που ήταν 30 χρόνια μαζί. Δεύτερος λόγος ήταν ότι έπρεπε οπωσδήποτε να έχω έδρα την Αθήνα. Διότι αν ήταν στη Χαλκίδα θα με έβρισκαν εύκολα οι ψηφοφόροι και δε θα μπορούσα να τους αρνηθώ ρουσφέτια. Δε θα μπορούσα να τους πω «που ήσουν, δεν μου το’ λεγες μωρέ!». Το ψέμα. Που εγώ δεν μπορούσα να το πω, διότι ο φουκαράς, σ’ ένα γραφείο που είχα της κακιάς ώρας, τους έλεγα «μην έρχεσαι ξανά, από την Αγία Άννα, αυτό που μου ζητάς δεν γίνεται και μην έρχεσαι γιατί χάνεις το μεροκάματο, συγκοινωνίες, θέλεις να φας και κάτι 10 δραχμές». Και έφευγε από μένα και πήγαινε στον Σίδερη και του έλεγε «άσε τον τρελό, εγώ θα στο κάνω». Και ας μην το έκανε τελικά.

– Δεν εκτιμάται η ειλικρίνεια, λέτε.

– Δεν μπορείς να πουλήσεις ειλικρίνεια. Αν σε πλησιάσω αύριο και σου πω «Βάγια μου, με ψηφίζεις και άμα το παιδί σου, η Μαρία μωρέ, που έβγαλε το λύκειο και θέλει κάπου να χωθεί, ε, άμα βρεθεί Μαρία από την Πελοπόννησο η οποία έχει μισό βαθμό παραπάνω από τη δικιά σου, ε, θα βάλω εκείνη». Θα το δεχόσουνα; Σε άλλον δώσαμε τα θέματα και δεν κάθισε της π… ο γιός να βαρέσει πέντε σειρές στη γραφομηχανή και έγραψε όλο το άλφα.

– Τι ιστορία είναι αυτή πάλι;

– Για μια θέση γραμματέα σε μία κοινότητα του δώσαμε τα θέματα. Του υποψήφιου, για να πάρει τη θέση.

– Και;

– Ήρθε σε μένα, αυτή τη θέση την είχα χρεωθεί εγώ, όταν η ΝΔ, ως κυβερνών κόμμα, μοίραζε θέσεις. Έπαιρνε η κομματική οργάνωση μια, έπαιρνα εγώ μία, οι άλλοι βουλευτές από μία. Έτσι έβαλα τον Κακαρά στο νοσοκομείο. Ε, μοίραζαν τις θέσεις, την πήρα εγώ τη συγκεκριμένη. Πάω, βρίσκω τον δικό μου, αυτά είναι τα θέματα, κάτσε, διάβαστα, να γράψεις για να μπεις. Και ο γραμματέας της κοινότητας έπρεπε να ξέρει γραφομηχανή, να γράφει πέντε σειρές. Και του έδωσα το κείμενο να κάτσει σε μια γραφομηχανή να τη χτυπήσει 20 – 50 – 100 φορές, να μάθει ώστε να τις γράψει. Και πήγε και χτύπησε μόνο το άλφα! Πέντε σειρές όλο άλφα! Και τον κόψανε.

– Και καλά κάνανε!

– Εμένα θα πεις, βεβαίως καλά κάνανε. Αλλά άντε να το πεις στον πατέρα του! Που με βρίσκει και αρχίζει «εμείς 20 χρόνια τρέχαμε, μια φορά ήρθαμε και αυτή, άμα δεν μπορούσες τι να σε κάνουμε! Εμείς σε είχαμε όταν δεν μπορούσες»!

– Και; Τι απαντήσατε;

– Τίποτα. Έχετε δίκιο.

– Μα, δεν είχαν δίκιο!

– Ε, τώρα, όρεξη έχεις! Τον έχεις λιγότερο εχθρό αντί να τον έχεις επικίνδυνα εχθρό. Άμα του πεις «άντε γ…, άντε φύγε, έξω από το γραφείο μου».

– Που αυτό θα έπρεπε.

– Βεβαίως. Αφού μόλις τον έδιωξα εγώ τον πήρανε οι άλλοι. «Δεν τα κατάφερε ο Σπανός; Έλα εδώ και εμείς…»

– Γι’ αυτό έχει γεμίσει το δημόσιο κηφήνες;

– Δεν μπορούσε να μη γεμίσει κηφήνες. Διότι για να μην γεμίσει, έπρεπε πρώτα να έχεις προδιαγραφές υπηρεσιών και υπαλλήλων.

– Που δεν υπήρχαν.

– Ακριβώς. Άρα η γράφεις τα «η» με γιώτα ή τα γράφεις καλλίγραμμα, το ίδιο πράγμα ήτανε.  Πώς να μη γεμίσει κηφήνες; Αφού δεν είχες την εμφανή διαφορά του άλλου και αφού δεν μπορούσε να είναι τέτοια, διότι ως ένα διάστημα έστω και ψέματα έπρεπε να κόψεις μερικούς ανθρώπους.

– Ποιος ο τρόπος να αποφευχθεί όλο αυτό;

– Να μη δίνουν σε βουλευτές διορισμούς. Άκου άλλο για να καταλάβεις: Πήγαν στο ΣΤΕ οι γυναίκες και έβγαλαν απόφαση ότι δεν δικαιούται μία προκήρυξη για πρόσληψη αστυφυλάκων να είναι μόνον για άντρες. Και το ΣΤΕ αποφάσισε ότι εκεί που είχατε πάρει 700 άντρες θα πάρετε και 700 γυναίκες. Και μας δώσανε και μία αστυφυλακίνα σε κάθε βουλευτή. Πήρε ο υπουργός καμιά 100αριά, πήρε το κόμμα, ε, δώσανε εμένα μία. Ήρθαν 15 κορίτσια. Το ένα πιο αγαπητό απ το άλλο. Τις παρακάλεσα, βάλτε κλήρωση, δώστε μου ένα όνομα. Ούτε κλήρωση δεχόντουσαν, ούτε όνομα.

– Αποφασίστε μόνες σας, δηλαδή.

– Μόνες. Γιατί τη Χ να τη βάλω πιο κάτω από τη Ψ, που έτρεξε και αυτή όσο μπορούσε, αγωνίστηκε, με βοήθησε. Γιατί; Αν δεν μου έδινε κανέναν διορισμό, δεν θα είχα αυτό το δίλλημα! Είπα λοιπόν στη συνάντηση, «μη μας δίνετε! Η δώστε μας 50 διορισμούς ή κανέναν». Γέλασαν όλοι! Αυτό που σου λέω, γελάσανε, δεν είναι σχήμα λόγο. «Μας δίνουν διορισμό και δεν τον παίρνουμε;», αυτό ήταν το επίπεδο τους! Γι’ αυτό και η σημερινή και η μελλούμενη βουλή θα διαλύσει. Πως θα τον αντιμετωπίσεις τον άλλον; Που έχει αγωνιστεί, που έχει τσακωθεί, κτλ. Τι θα του πεις, εγώ τώρα σε ξεχνάω; «Ε, και εγώ σε ξεχνάω», θα σου πει…

«Έδωσα ζωή, ψυχή, λεφτά. Το ισοζύγιο τι έβγαλε; Τίποτα.»

Β. Κατσός: Γιατί δεν ξανακατεβήκατε υποψήφιος βουλευτής;

Γ. Σπανός: Διότι ήδη είχα αποφασίσει ότι πρέπει να φύγω. Δεν πίστευα ότι δια του βουλευτισμού θα ήμουν ελάχιστα ωφέλιμος.

– Όταν αρχικά εκλεγήκατε, η ΝΔ ήταν αντιπολίτευση. Κατόπιν όμως έγινε κυβέρνηση! Τι έγινε αυτό το «πρόγραμμα για την Εύβοια» που σας έταξε ο Μητσοτάκης ώστε να κατεβείτε μαζί του;

– Αφήστε το, το 90 είχαμε γίνει παλιές καραβάνες όλοι… Ο Μητσοτάκης αγωνιζόταν πως θα διατηρηθεί πάνω στη ΝΔ, διότι και αυτός ήταν ξένο σώμα, που οι Καραμανλικοί δεν ήθελαν. Όταν για λίγο του είπα μια φορά, «πρόεδρε χρωστάς και ένα πρόγραμμα», η απάντηση ήταν «Σπανέ, δε μας αφήνεις ήσυχους…». Λογιζότανε πως θα σταθεί. Ε, και παραιτήθηκε…

– Έπαιξε ρόλο αυτό στη μη επανεκλογή σας το 1993;

– Το 93 που δεν βγήκα είχα απογοητευτεί. Και γύρισα σπίτι μου, στη γυναίκα μου και τα παιδιά μας.

– Σας έχει μείνει μια πικρία από εκείνη την περίοδο;

– Βεβαίως. Έδωσα ζωή, ψυχή, λεφτά. Το ισοζύγιο τι έβγαλε; Τίποτα.

– Ούτε αισθάνεστε πως καταφέρατε κάτι για την Εύβοια;

– Όχι δεν μπορούσα. Αφού να φανταστείς, είχα βγάλει κάποια λεφτά να κάνω τη θερμαινόμενη πόλη στην Αιδηψό. Εκεί έχει κάποια ζεστά νερά που τον χειμώνα τα ρίχνει στη θάλασσα. Εγώ ήθελα να τα πάρω το χειμώνα και να ζεσταίνω την πόλη, και δεν με αφήσανε, οι ίδιοι δεν με άφησαν.

– Γιατί δεν προχώρησε;

– Γιατί δεν το ήθελε ο κόσμος!

– Θέλει να πληρώνει;

– Τι με νοιάζει εμένα; Αν αυτό γινόταν όλοι οι ασθματικοί που θέλουν να μην υπάρχει διακύμανση το χειμώνα θα παραθέριζαν εκεί, όλοι από τη βόρεια Ευρώπη θα ερχόντουσαν.

– Με ποια λογική δεν το ήθελαν;

– Όρεξη τώρα! Δεν το θέλανε! «Ε, ρε σπανέ δε μας χ… τώρα, τι μουρλάδες αυτές».

«Τα λάθη δεν έχουν πατέρα. Οι επιτυχίες έχουν χιλιάδες»

Β. Κατσός: Είχε γίνει πρόταση για κάποιο τούνελ κάτω από τη Δίρφυ (βλ. εδώ);

Γ. Σπανός: Ε, το λέγανε. Ξεκίναγε από το ξενοδοχείο, το οποίο ποτέ δεν μπορέσαμε να λειτουργήσουμε, διότι οι Στενιώτες ήθελαν το καστανόδασος να το μοιράσουν οικόπεδα. Τι να τους πω εγώ; Ότι αυτά που λέτε είναι αλητείες;

– Δεν ήθελαν να γίνει δηλαδή;

– Μουρλός είσαι τώρα; Να μοιράσουμε οικόπεδα, να πάρει ο καθένας 3-4, να κονομήσουμε να τα πουλήσουμε. Εσύ τι μας λες τώρα, να μπολιάσουμε τις καστανιές και να βγάζουμε κάστανα; Ποιος θα τα μαζέψει;

– Δηλαδή, δεν ήθελαν δουλειά;

– Αυτό είχε βιωθεί, γι’ αυτό θέλανε και διορισμό στο δημόσιο. Διότι μόνο το δημόσιο είχε εργοδότη χωρίς έλεγχο, προαγωγή σίγουρη, απολύσεις καθόλου. Δεν το κατάλαβες γιατί θέλανε στο δημόσιο;

– Το έχω καταλάβει. Όταν ήμουν μικρός δεν το είχα καταλάβει!

– Ήσουνα κορόιδο!

– Ήμουν! (γέλια)

– Αλλά ήμουν κορόιδο και εγώ! Αυτά λοιπόν δεν μπορούσα, οπότε που να σταθώ στην Αθήνα. Ερχόντουσαν μερικά πρωινά, στο Κάραβελ που κοιμόμουν και στέκονταν απ’ έξω, με περίμεναν να ξυπνήσω.

– Ψηφοφόροι;

– Ναι. Τους έβαζα στο αυτοκίνητο και κάναμε στον δρόμο ένα οργανόγραμμα, τι θέλει ο καθένας και από ποιο υπουργείο και βλέπαμε μετά που θα πάμε, να μας δεχτούν κιόλας, γιατί άμα είσαι βουλευτής δεν έχεις και απεριόριστες επισκέψεις στον υπουργό. Και όταν πετυχαίναμε κάτι, το ξέχναγαν, να πούνε «μπράβο ρε, αυτός το πέτυχε και εμείς στις εκλογές θα πάμε να κολλήσουμε 100 αφίσες!». Αν δεν το πετυχαίναμε ήμασταν να μας σκοτώσεις! Δεν λέγανε ότι ήταν παράνομο, οπότε δεν μπορεί να γίνει.

– Και αυτό δεν έχει αλλάξει μέχρι σήμερα.

– Καθόλου! Γι’ αυτό και τον κλαίω τον Τσίπρα! Δεν θα τον ψηφίσω, διότι πιστεύω ότι θα είναι 10 φορές χειρότερος απ’ τον κακό Σαμαρά, αλλά δεν μπορεί ο Σαμαράς ο κακός να γίνει καλύτερος. Από χιλιάδες παραμέτρους.

– Οι μεταρρυθμίσεις δεν προχώρησαν όμως.

– Δεν μπορούν να προχωρήσουν, απ’ τις συντεχνίες. Σήμερα πρέπει να είναι αντιπρόεδρος ο Τσίπρας.

– Δεν πρόκειται να γίνει.

– Ας μην γίνει, δεν με νοιάζει. Αλλιώς είναι να έχεις μια κληματσίδα και να τη σπάζεις, δεν είπα εγώ ότι θα γίνει, για αυτό λυπάμαι τον Τσίπρα.

– Στον Φάνη Σπανό, ως νέος που είναι στην πολιτική, τι συμβουλή του δώσατε;

– Καμία! Μία φορά κουβέντιασα μαζί του, του είπα «τα λάθη δεν έχουν πατέρα. Οι επιτυχίες έχουν χιλιάδες»! Ο Φάνης ξεκινάει σε μία εποχή άσχημη, δεν υπάρχουν λεφτά, αλλά τα εφόδια του είναι μεγαλύτερα από τα δικά μου. Έχει ένα δίπλωμα και μεταπτυχιακές σπουδές στα οικονομικά, που εγώ τι ήξερα στα οικονομικά. Εγώ το παράπονο που έχω από τα αδέλφια μου ξέρεις ποιο είναι; Το ότι δεν μπορούσα να αλλάξω μια κουβέντα. Γιατί για να τους φέρω στο επίπεδο να μου πουν τη γνώμη τους έπρεπε να φάω τρεις ώρες σα και σένα και πάλι δεν ήξερα αν η γνώμη τους ήταν αυθόρμητή ή αν ήταν αποτέλεσμα της δικιάς μου παρεμβολής! Έτσι δεν είχα κάποιον να μου πει «μη το κάνεις αυτό».

– Καλά, και όποτε σας είπαν «μην το κάνεις» εσείς το κάνατε, απ’ ότι έχω καταλάβει ως τώρα!

– Ναι, διότι αυτό που μου είπαν να μην κάνω ήταν συναισθηματικό, όχι αποτέλεσμα βαθιάς αναλύσεως.

– Ο Φάνης συμφωνεί με τις ιδέες σας; Έχετε κουβεντιάσει ιδέες σας μαζί του;

– Τις έχω ψιλοσυζητήσει. Ο Φάνης δεν έχει ίσως το coraso (καρδιά) που λένε, ίσως τις γνώσεις, ίσως τη θέληση, ίσως την εμμονή να κάνει κάτι εντυπωσιακό.

– Είναι μελλοντικός δήμαρχος Χαλκιδέων; Τι λέτε;

– Είτε ναι, είτε όχι, ο σημερινός Φάνης για να μπορέσει να γίνει κάποιος που να τον θυμούνται θετικά, διότι όλοι μας θέλουμε να μας θυμούνται θετικά, δεν μπορεί να κάνει του Γιάννη τα πράγματα.

– Είναι ψημένος ως πολιτικός;

– Γιατί ήταν ψημένος ο Μπουραντάς;

«Οι δρόμοι της Εύβοιας δεν μπορούν να φτιαχτούν. Αυτό δε σημαίνει όμως πως δεν πρέπει να προσπαθούμε να φτιαχτούν»

Β. Κατσός: Τι θυμάστε από την περίοδο που κάνατε απεργία πείνας;

Γ. Σπανός: Έγινε το 1981, επί κυβέρνησης ΝΔ με πρωθυπουργό τον Ράλλη. Κάναμε απεργία ως Ένωση Δήμων και κοινοτήτων Ευβοίας, διαμαρτυρόμενοι για την απαράδεκτη κατάσταση στα σχολεία μας, το οδικό δίκτυο, γενικά την άδικη μεταχείριση της Εύβοιας έναντι των άλλων γεωγραφικών διαμερισμάτων.

– Που την κάνατε;

– Μπροστά στη γέφυρα, σε δύο τροχόσπιτα.

– Πόσο καιρό διήρκησε.

– Τέσσερις ημέρες.

– Και;

– Τελείωσε η απεργία. Κάναμε μία συνέλευση στο Lucy, ήταν θέατρο τότε, και στείλαμε ένα υπόμνημα στην κυβέρνηση. Μετά από κάνα οκτάμηνο κάποια σχολεία άρχισαν και δημοπρατούνταν. Όπως το νηπιαγωγείο και το λύκειο του Καράμπαμπα.

– Οπότε; Αισθάνεστε δικαιωμένος;

– Βεβαίως.

– Οι δρόμοι πάντως δεν φτιάχτηκαν.

– Δεν μπορούν να φτιαχτούν. Λογάριασε ότι όσα χλμ είναι Αθήνα – Θεσσαλονίκη, τόσα περίπου είναι και Αιδηψός – Κάρυστος! Αυτό δε σημαίνει όμως πως δεν πρέπει να το φτιάξουμε! Διότι είναι ντροπή να πηγαίνεις στη Χαλκίδα μέσω Αρκίτσας, ή στη Χαλκίδα μέσω Ραφήνας. Αγωνιζόμασταν. Μάχες κάνεις διαρκώς.

«Εγώ δεν σας δίνω!»

Β. Κατσός: Πείτε μου ένα μεγάλο σας μειονέκτημα.

Γ. Σπανός: Ήμουν, εκτός των άλλων, κακός δημοσιοσχεσίτης.

– Δηλαδή;

– Διότι ενώ όλοι είχανε 1-2 εφημερίδες δικές τους και όποια τρίχα ήθελαν την έκαναν τριχιά, εγώ δεν είχα καμιά για να με καλύψει. Διότι όλες ζήταγαν λεφτά από τον δήμο. Ήρθε εκδότης και μου είπε «κύριε δήμαρχε, εμάς ο προηγούμενος μας έδινε 150.000 την έκδοση και πρέπει και εσείς να μας δώσετε». Είπα «εγώ δεν σας δίνω». Για να προβάλουν το έργο της δημοτικής αρχής. Και γι’ αυτό για τόσα μεγάλα έργα δεν υπάρχει κανένα πρωτοσέλιδο. Το να κάνεις το πάρκο του λαού ήταν πρωτοποριακό. Γιατί βγήκαν 165 στρέμματα γης απαραίτητα για μια Χαλκίδα που είχε ελάχιστες κοινωνικές κοινόχρηστες εγκαταστάσεις.

– Ποιες ήταν οι πιο δύσκολες εκλογές;

– Το 1982.

– Γιατί;

– Ήταν όλοι μαζεμένοι εναντίον μου. ΚΚΕ, ΠΑΣΟΚ, ο Θρασύβουλος Παπαστρατής δημοφιλής αντίπαλος τότε,  και με τον Πνευματικό στα πόδια μας.

«Δήμαρχοι δεν βγαίνουν οι οικολόγοι».

Β. Κατσός: Επί δημαρχίας σας μπαζώθηκε το δεύτερο, «κάτω» κρηπίδωμα, από το κεφαλόσκαλο του Αγίου Νικολάου ως περίπου το ΝΟΧ;

Γ. Σπανός: Ναι. Αυτό μπαζώθηκε με δική μου προτροπή. Όπως και άλλα σημεία. Πάντα πίστευα πως πρέπει να αναλογούν 25 τ.μ. ανά κάτοικο για κοινόχρηστες εγκαταστάσεις και άλλα 25 για κοινωνικές. Που θα βάζαμε τα γήπεδα τένις, όταν αυτά θέλουν 20 στρ.; Έμενε λοιπόν η μην κάνουμε τίποτα ή να πάρουμε από την θάλασσα. Αυτό δεν άρεσε και δεν αρέσει ακόμα. Αλλά έχουν άδικο όσοι το κάνουν; Το εφάρμοσε με μεγάλη επιτυχία η Ολλανδία και μπόρεσαν με τον τρόπο αυτό να εξοικονομήσουν γη.

– Το έχω παρατηρήσει αυτό. Όταν πχ φτιάχτηκε η Σχολή Πεζικού, δεν είχε προβλεφθεί ο περιφερειακός δρόμος, του λιμανιού.

– Εγώ τον έκανα!

– Άρα και εκεί πήρατε θάλασσα;

– Όχι! Καθόλου. Αυτό είναι το μόνο έργο που δεν πήραμε θάλασσα. Η σχολή πεζικού ήταν παραθαλάσσια. Έκανα πέντε προσπάθειας επί υπουργίας Αβέρωφ και απέτυχα. Μετά έκανα άλλη μία με τον Κοντομάρη, τον Νομάρχη, και αυτός, έχοντας πίσω του τον κομματικό μηχανισμό του ΠΑΣΟΚ, κατέβηκε στο υπουργείο και κατάφερε να πάρουμε τέσσερα μέτρα από τη Σχολή Πεζικού για να κάνουμε τον περιφερειακό δρόμο.

– Ο φράκτης της σχολής ήταν στο κύμα και πήγε πιο μέσα;

– Ναι και πήραμε και λίγο από το λιμάνι. Αυτά έγιναν το 83. Τότε έγινε αυτός ο δρόμος.

– Τότε έγινε και το πάρκο στον Βούρκο;

– Προηγήθηκε, το 1977[18]. Ήρθε τότε στη γιορτή νεολαίας του ΠΑΣΟΚ ο Γεννηματάς. Τους ρώτησε «ποιος το έφτιαξε αυτό;» και του είπαν «ο Σπανός, ο δήμαρχος». Τους απάντησε «μην κατεβείτε καθόλου στις εκλογές!».

– Σε τι κατάσταση ήταν ο βούρκος προηγουμένως;

– Βουρκώδη. Η θάλασσα έφτανε μέχρι τα ΚΤΕΛ και την μπαζώσαμε.

– Στο «κάτω» κρηπίδωμα, ήταν απαραίτητο το μπάζωμα;

– Το αρχικό έγινε επί δημαρχίας Πνευματικού. Το 72, επί χούντας. Εγώ το διαμόρφωσα και το έστρωσα με πλάκες. Με τη δεύτερη θητεία επισκευάσαμε όλες τις πλάκες, από το Rex ως τη γέφυρα, με κυβόλιθους.

– Γιατί το «κάτω» κρηπίδωμα δεν συνέχισε ως το ΝΟΧ;

– Όχι μόνο μέχρι εκεί. Το σχέδιο ήταν να φτάσει ως την Αρτάκη.

– Να συνεχίσει ως εκεί παραλιακά;

– (Φέρνει χάρτη και μου δείχνει) Η πρόταση που υπάρχει ακόμα -δεν θα γίνει, αλλά ποτέ δεν ξέρεις-, είναι να αρχίζει από τη Λάμψακο ένας παραλιακός πεζόδρομος αναψυχής, καταλήγοντας στην Αρτάκη.

– Δεν επηρεάζεται το φυσικό περιβάλλον;

– Ε, καλά τώρα! Μα το φυσικό σε νοιάζει μόνο; Ή νοιάζεσαι να κατεβάσεις τον κόσμο που σήμερα στενάζει  να κάνει περίπατο; Και να αρχίζει και δεύτερος δρόμος που να φτάνει στον άγιο μηνά;

– Αυτό που μου λέτε είναι σωστό. Αλλά, δεν θα έπρεπε η επέκταση να γίνει εις βάρος της γης και όχι της θάλασσας;

– Δεν μπορούσε να γίνει εις βάρος της γης, αφού είναι ιδιοκτησίες, κάθε μία κάνει εκατομμύρια. Φαντάζεσαι να πας πχ στις πολυκατοικίες στο Κουρέντι και να τους πεις «μπείτε μέσα δέκα μέτρα»; Θα σε σφάξουν! Και θα έχουν δίκιο. Μάζευε ο κόσμος λεφτά να πάρει ένα διαμέρισμα και θα πας να του πεις φύγε; Γιατί φοβάσαι μήπως οι αχιβάδες δεν σε αγαπήσουν; Δήμαρχοι δεν βγαίνουν οι οικολόγοι.

«Ερχόντουσαν στη Δημαρχία ό,τι ώρα θέλανε και φεύγανε όποτε θέλανε»

Β. Κατσός: Πάντως, έχετε μείνει στη συνείδηση του κόσμου και ως ένας αυταρχικός δήμαρχος[19].

Γ. Σπανός: Βεβαίως, δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Καθόλου δεν μου άρεσε αυτό. Εκτός αν μου υποδείξεις εσύ μεθοδολογία διοικήσεως, μέσω της οποίας με το προσωπικό που είχα και τη νοοτροπία των κατοίκων της Χαλκίδας, θα μπορούσες να κάνεις ωφέλημα έργα.

– Θυμάστε κάποιο περιστατικό με υπάλληλο σας;

– Δεν κατέβαινα στο επίπεδο των υπαλλήλων.

– Κάποιο περιστατικό με κάποιον τεμπέλη;

– Ε, πολλά! Ερχόντουσαν στη Δημαρχία ό,τι ώρα θέλανε και φεύγανε όποτε θέλανε.

– Και τι κάνατε;

– Τους κάλεσα σε απολογία, έδιωξα και έναν, που δεν είχα δικαίωμα.

– Τα κλασσικά συνδικαλιστικά;

– Δεν ήταν τότε συνδικαλιστικά. Ήταν η αδιαφορία.

«Ο κομματισμός το 1981-2 ήταν… Παναγία μου και θεέ μου!»

Β. Κατσός: Είχε γίνει πρόταση να γίνει χιονοδρομικό κέντρο στη στενή;

Γ. Σπανός Ναι. Αλλά δεν είχε χιόνι. Είναι ανέφικτη πρόταση. Υπήρχαν 100άδες προτάσεις. Μπορεί να εντυπωσιαζόταν με μία ο υπουργός δημοσίων έργων και να έλεγε «ελάτε να το κουβεντιάσουμε».

– Είχατε κάνει πρόταση για υπόγειο παρκινγκ στο κόκκινο σπίτι;

– Βεβαίως, από τα μεγάλα όνειρα! (Πιάνει μολύβι και μου σχεδιάζει) Εδώ είναι το μνημείο της Εθνικής αντίστασης, τα λεγόμενα «αγάλματα», εδώ είναι οι Λεμονιές, θέλαμε από το δρόμο που καταλήγει στην παραλία [σ.σ. στην αρχή του πεζόδρομου του κόκκινου σπιτιού], να κατέβουμε στα τριάμισι μέτρα, από τις Λεμονιές να κατέβουμε στα πέντε μέτρα, δύο ορόφους, και όλο αυτό να γίνει παρκινγκ, μείον δυόμιση μέτρα.

– Δεν θα είχε θέμα με το νερό;

– Καθόλου. Όπως δεν έχει και το παρκινγκ του Πασσά, στην πολυκατοικία του Rex.

– Η πρόταση προέβλεπε ένα κούφιο κρηπίδωμα, δηλαδή;

– Ακριβώς. Και αν είχαμε λεφτά να πιάναμε και την πλατεία του Αγίου Νικολάου, να τη σκάψουμε και προχωρώντας να μπούμε στη Φαρμακίδου από το πίσω μέρος του δημαρχείου και θα φτάναμε μέχρι τη γέφυρα.

– Που σταμάτησε αυτή η πρόταση;

– Στα λεφτά και στη βλακεία του Μαργαρίτη, ο οποίος ελέγχοντας το Λιμενικό Ταμείο, δεν άφηνε τον Μπενίση να έρθει να κουβεντιάσουμε. Σταμάτησε για μικρότητες. Αυτό ήταν από τα μεγάλα έργα που δεν έπρεπε να σταματήσει. Ο Μαργαρίτης επίσης δεν επέτρεψε να γίνουν στο νεκροταφείο όλοι οι τάφοι οικογενειακοί, με 15.000 δρχ. Είχαμε 22.000 οικογένειες, θα κάναμε 30.000 τάφους, από 15.000 θα μας έδιναν 450 εκ. Με αυτά θα φτιάχναμε θαύματα και θα είχε και η κάθε οικογένεια το δικό της τάφο. Καινοτόμος άποψη! Όπως έχεις το κουστούμι σου θα έχεις και τον τάφο σου. Το ποσό ήταν αστείο! Οι οικογενειακοί τάφοι πουλιούνται 700.000 τότε! Επίσης, ήθελα η ΔΕΥΑΧ να εξελιχθεί σε ένα μικρό τραπεζικό φορέα, όπου θα είχαν δικαίωμα δανείου ως 1 εκ. δρχ όσοι είχαν ρολόι, οι δημότες της Χαλκίδας δηλαδή. Η εξόφληση θα γινόταν μέσω των λογαριασμών νερού. Αυτό θα μας επέτρεπε εμάς να παίρνουμε 12% επιτόκιο, ενώ τότε τα λεφτά της ΔΕΥΑΧ και του Δήμου ήταν άτοκα. Δεν μας άφησαν να το προχωρήσουμε. Είχε να κάνει με το υπουργείο συντονισμού και πήγαν διάφοροι του ΠΑΣΟΚ και είπαν μουρλάδες, ποιος ξέρει τι, και το υπουργείο μου είπε «δεν δικαιούσαι δήμαρχε να κάνεις τέτοια δουλειά».

– Πως αισθάνεστε που σήμερα τα έργα που κάνατε είναι, τα περισσότερα, παρατημένα;

– Την ερώτηση αυτή να την κάνεις στους τωρινούς. Ο καθένας έγραψε και γράφει την ιστορία του στα πλαίσια των δυνατοτήτων του. Και δεν βρήκα κυβερνητική ζεστασιά, φαντάσου και να είχα! Εκεί που άλλοι έβρισκαν τις πόρτες στα υπουργεία ανοιχτές, εγώ έδινα ένα πενηντάρι στον φύλακα από κάτω για να πάει, μαθές, να πάρει τσιγάρα, ώστε να αφήσει την πόρτα ανοιχτή για να μπω μέσα!

– Κάνατε και τέτοια;

– Δέχονταν τους δημάρχους κάθε Πέμπτη. Όσοι δεν ήταν «δικοί τους» πήγαιναν μαζεμένοι και έβλεπες 50 δημάρχους να δίνουν μάχη έξω από την πόρτα του υπουργού ποιος θα πρωτομπεί. Οπότε αναγκαστικά έκανα και τέτοιες πατέντες.

– Πότε γίνονταν αυτά τα όμορφα;

– Τη δεκαετία του 80! Διότι, ο κομματισμός το 1981-2 ήταν… Παναγία μου και θεέ μου! Και σήμερα γίνεται αλλά όχι όπως τότε. Τότε οι κομματικές οργανώσεις που μεσουρανούσαν εμπόδιζαν το Κοντομάρη, που ήταν νομάρχης του ΠΑΣΟΚ, να μιλάει μαζί μου. Να μιλάει! Και πηγαίναμε ραντεβού πότε στον Πεθαμένο, πότε αλλού, για να κουβεντιάσουμε!

– Δεν έχει αλλάξει σήμερα αυτή η νοοτροπία;

– Όχι. Δεν μπορεί να αλλάξει. Οι Έλληνες δεν αλλάζουν σε 10 χρόνια! Ο Έλληνας πολεμάει τον Έλληνα από την αρχαιότητα. Αντί να βρείτε τι σας ενώνει βρίσκατε πάντα τι σας χωρίζει.

– Εσείς αισθάνεστε πως γεφυρώσατε χάσματα;

– Ναι. Στο μέτρο που μου αναλογούσε. Όπως οι διορισμοί. Ίδρυσα τη ΔΕΥΑΧ[20] και μπορούσα να βάλω μόνο αυτούς που ήθελα εγώ. Εντούτοις όχι μόνο δεν έβαλα, αλλά με πήραν τηλέφωνο και από τη ΝΔ, όταν έβαλα τον Μανιάτη και μου είπαν «δήμαρχε, σε όλη την Ελλάδα τρεις δήμους έχουμε. Άσε καμιά θέση να πάρει και κάνα παιδί δικό μας! Έβαλες τον γραμματέα του ΚΚΕ!;»

– Το έχετε μετανιώσει για τον Μανιάτη;

– Έχω μετανιώσει γιατί ήταν αχάριστος. Για κανέναν άλλο λόγο. Έβγαλε εναντίον μου ολόκληρη ντιρεκτίβα και έβαλε και τους σύμβουλους να υπογράψουν χαρτί, λες και ως δήμαρχος είχα ατιμωτική παρουσία.

– Τι έλεγε αυτό το χαρτί;

– Πως ο Σπανός είναι ντεμοντέ, κάτι τέτοιο. Εγώ τον Μανιάτη τον έβαλα στη ΔΕΥΑΧ και τον έκανα γενικό διευθυντή χωρίς να έχει τα τυπικά προσόντα, αφού ο νόμος έλεγε πως έπρεπε να έχεις πενταετή προϋπηρεσία και αυτός δεν είχε. Τον επέβαλα στον Έβερτ υποψήφιο βουλευτή της ΝΔ, όταν μου είπε ότι θέλει να ασχοληθεί με τα βουλευτικά. Τον έβαλα δήμαρχο, αφού άφησα να τελειώσει ο χρόνος ώστε να είναι μοναδική λύση. Και αυτός έλεγε «μη μιλάτε στον σπανό γιατί είναι τρελός», ή ότι άλλο.

– Εισπράξατε λοιπόν αχαριστία.

– Δεν με νοιάζει. Έχω γράψει τη δική μου ιστορία, μικρή ή μεγάλη και δεν την έγραψα για να εισπράξω. Τα έργα που άφησα δεν γίνανε με απεριόριστες οικονομικές δυνατότητες, αλλά με αίμα. Το υπόγειο παρκινγκ στο κρηπίδωμα θα μπορούσε να προχωρήσει σήμερα που έχουμε το ΕΣΠΑ. Που περισσεύουν από αυτό λεφτά.

– Κανένας δεν το έχει κυνηγήσει βέβαια.

– Άλλο αυτό, δεν θα στο πω εγώ. Εμείς φτιάξαμε ολόκληρο κλειστό γυμναστήριο στον Καράμπαμπα που είναι στολίδι και δεν μας δώσανε μία δεκάρα. Το οποίο δεν τελείωσε όπως θέλαμε εμείς. Γιατί; Διότι εμείς θέλαμε την οροφή που τώρα είναι από λαμαρίνες να γίνει βιτρό, από κάποιους Ρουμάνους. Αυτό θα μας στοίχιζε μερικές δεκάρες, διότι θα φέρναμε αυτούς που τότε πεινάγανε να φάνε, να πάρουν μεροκάματο και να το φτιάξουν. Και δεν το φτιάξαμε.

– Γιατί;

– Διότι δεν άφηναν οι μηχανικοί, δεν προβλεπόταν στη μελέτη. Και όταν τους είπα «είστε μηχανικοί. Αφού φοβάστε τη στερέωση, βρείτε λύση», απάντησαν «η μελέτη τι λέει».

«Η φιλοκατηγορία δεν επιλύει προβλήματα»

– Πως αισθάνεστε που εκλεγήκατε τέσσερις φορές δήμαρχος Χαλκιδέων;

– Δεν με ενδιαφέρει, δεν καβάλησα ποτέ καλάμι. Η ζωή μου δεν άλλαξε, δεν χρησιμοποίησα ποτέ οδηγό για να με πηγαίνει, δεν είχα ποτέ καμία αφ’ υψηλού θεώρηση των πραγμάτων. Πάντα αγωνιζόμουν, ακόμα και στα συνεργεία που έκαναν επισκευές δούλευα και εγώ για να τους παρακινήσω να κάνουν λίγο πιο γρήγορα και λίγο καλύτερα τη δουλειά τους.

– Θεωρείτε πως είχατε αυτονομία κινήσεων ως δήμαρχος;

– Όχι. Γιατί οι δήμοι είναι οικονομικά και διοικητικά ετερόφωτοι. Δεν είναι ανεξάρτητοι, ούτε ποτέ θα γίνουν. Ο Δήμαρχος δεν έχει δικαίωμα να αλλάξει τη στάση του αστικού. Και αν είσαι πολιτικά αντιπολιτευόμενος στην κυβέρνηση, αυτό ήταν και είναι κατάρα! Το πώς τα κατάφερα εγώ, αντιπολιτευόμενος ον, δεν το έχω ερμηνεύσει ακόμα. Το 1981 έκανα απεργία πείνας εναντίον της ΝΔ! Τότε είχα πει το περίφημο «θα φάω ένα κιλό άσφαλτο!»[21].

– Γιατί το είπατε αυτό;

– Γιατί κορόιδευαν τον κόσμο ότι θα γίνει ο δρόμος απ’ το Καντήλι, προς τη βόρεια Εύβοια. Αυτά δεν τα θεωρούσαν τότε φιλοκυβερνητικά. Αλλά ούτε και εγώ ήθελα να έχω τον τίτλο του φιλοκυβερνητικού Δημάρχου, διότι δεν πίστευα στην κομματικοποιημένη αυτοδιοίκηση!

– Πάντως δεν χρειάστηκε να φάτε άσφαλτο, γιατί το έργο δεν έγινε.

– Δεν μπορεί να γίνει! Και αυτό γιατί ένα κράτος δεν έχει απεριόριστες δαπάνες και όποιο έργο γίνεται είναι σε συνάρτηση ποια άλλα γεωγραφικά διαμερίσματα θα εξυπηρετήσει εξίσου. Πχ, κάνουμε ένα δρόμο Αθήνα – Θήβα και λέμε θα εξυπηρετήσει την Βοιωτία το αυτό και εκείνο. Αν όμως κάνεις ένα δρόμο που θα εξυπηρετήσει τους 4.000 κατοίκους της Λίμνης και τους 4.000 της Αιδηψού δεν δικαιολογείται το κόστος, δεν μπορεί να αποσβεστεί.

– Μου θυμίσατε τώρα την πρόταση παράκαμψης του Μαλιακού, η οποία προέβλεπε να περνάει η εθνική οδός από την Εύβοια, μέσω γεφύρωσης στη βόρεια πλευρά της.

– Το λέμε και σήμερα. Εάν θα βρω εγώ και άλλους κεφαλαιούχους θα κάνουμε πρόταση ο δρόμος από τον Άγιο Κωνσταντίνο να βγαίνει στη Στυλίδα, «ακουμπώντας» σε δύο νησάκια έξω από την Αιδηψό, στα οποία να δινόταν στην κατασκευάστρια κοινοπραξία το δικαίωμα να χτίσει καζίνο, ως αντιστάθμισμα του κόστους. Αυτός ο δρόμος θα είναι όλος πάνω σε πασσάλους και θα έχει μία ανοιγόμενη γέφυρα για να ανεφοδιάζεται η Στυλίδα. Αγωνιστήκαμε για αυτό το έργο, θα μίκραινε η εθνική οδός κατά 70 χιλιόμετρα από Αθήνα προς Θεσσαλονίκη.

– Πότε το διεκδικήσατε αυτό;

– Και σήμερα ακόμη, από το 1975. Δυστυχώς όμως, υπήρχαν κάποιοι από τη Λαμία που δυστυχώς νίκησαν, γιατί οι Λαμιώτες νόμιζαν πως αυτός ο δρόμος θα υποβάθμιζε την πόλη τους, αλλά αυτό δεν με ενδιαφέρει εμένα. Έμενα με νοιάζει ότι αυτός ο δρόμος θα ακουμπούσε στο βόρειο τμήμα της Ευβοίας. Θα έδινε αναπτυξιακή ώθηση σε όλες τις ακτές της.

– Σχετίζεται αυτή η γεφύρωση με το δρόμο Χαλκίδα, Καντήλι, Αιδηψός;

– Όχι, άλλη πρόταση αυτή, ταμιακά απορριπτέα.

– Ως σήμερα;

– Ναι, θα ήταν εφικτός εάν δεν υπήρχε ο σημερινός δρόμος Αθήνα – Στυλίδα. Γενικά, κουβεντιάζονται πολλά κατά καιρούς, σα δόλωμα. Προσπαθείς εσύ που είσαι Δήμαρχος και που θέλεις να πείσεις μια κοινωνία που δεν δέχεται την πειθώ. Πρέπει λοιπόν στο τραπέζι, τις πολύ λίγες φορές που θα βρεθείς με κρατούντες, να τους προτείνεις κάτι μήπως και τσιμπήσουν. Μέσα σε αυτές τις προτάσεις ήταν και ο δρόμος Χαλκίδα, Λίμνη, Αιδηψός, Στυλίδα, που να περνάει από το καντήλι και απέναντι μέσω γέφυρας. Μεγάλη δαπάνη όμως, μεγάλη απόσταση το πέρασμα απέναντι. Ιδανικά θα συνδυαζόταν με άλλη γέφυρα στο Μπουρτζι και από κει ευθεία ωραία ως τον Κωλοβρέχτη, χωρίς απαλλοτριώσεις, αυτό ήταν το μεγάλο ατού, δεν ήθελε λεφτά και από εκεί να συνεχίσει στα Πολιτικά για το Καντήλι.

– Γιατί δεν έγινε;

– Δεν μπορεί να γίνει. Είναι πολυδάπανο έργο και δεν αναπτύσσει παρά μόνον την Εύβοια. Ενώ με τον τρόπο που έγινε αναπτύσσει και τη Βοιωτία, τη Φωκίδα, πάμε και στους Δελφούς.

– Εμάς δεν μας ενδιαφέρει αυτό όμως.

– Αμα γίνεις Πρωθυπουργός δεν σε ενδιαφέρει. Αν εσύ που είσαι Ευβοιώτης γίνεις Πρωθυπουργός, το επιβάλεις. Αν όχι…

– Ευβοιώτες βουλευτές όμως ανέλαβαν ως και υπουργικές θέσεις.

– Δεν παίζει ρόλο. Η φιλοκατηγορία δεν επιλύει προβλήματα.

– Εσείς ως Βουλευτής,  εισηγηθήκατε αυτήν την πρόταση;

– Δεκάδες φορές! Αλλά πως να εισηγηθείς όταν λες εσύ μία πρόταση και πετάγονται 20 άλλοι βουλευτές και σου λένε «εμείς τι θα παίζουμε εδώ Σπανέ, τα μπουρά»; Διότι δεν θα σε άφηναν οι Βοιωτοί, η Λαμία, η Λειβαδιά, η Φωκίδα, οι Δελφοί.

– Οπότε, αποτύχατε, όπως και οι υπόλοιποι Ευβοιώτες βουλευτές, να πείσετε;

– Όχι. Οι ιδέες εφαρμόζονται βάση δυνατοτήτων. Έχουμε όνειρα δισεκατομμυρίων και από αυτά, κάτω από διάφορες τυχαίες συγκυρίες, επιλέγουμε κάποιο και κάνουμε. Αυτό το κάποιο που προέκυψε κατά τη δική μου θητεία ήταν η «υψηλή» γέφυρα.

– Κάτι μικρότερο που θέλατε να κάνατε αλλά δεν έγινε;

– Ένα άγαλμα, τον Κάνηθο και τη Χαλκίδα, παντρεμένους.

– Για να μπει που;

– Στο στρογγυλό της παραλίας.

– Τι μέγεθος;

– Επτά μέτρα.

– Κολοσσός δηλαδή!

– Όχι, ένα ωραίο άγαλμα, 4 – 5 μέτρα το άγαλμα και 2 το βάθρο, να εντυπωσιάζει με τον όγκο του.

– Τι σας έχουν πει για αυτήν την πρόταση;

– Τίποτα. Αυτό θα πρέπει να ρεγουλάρουμε κάποιους πολίτες, να κάνουμε μια ερανική επιτροπή, να μαζευτούν χρήματα για να φτιαχτεί.

– Το έχετε συζητήσει με κάποιους δημάρχους; Με τον Ζεμπίλη, πχ.

– Όχι. Οι δήμαρχοι έχουν δυσκολίες να κουβεντιάσουν και μαζί μου, να δεχτούν ιδέες άλλων. Δεν τους αρέσουν πολύ τα παντρέματα. Και γι’ αυτό ακριβώς, ενώ έβαλα τον Ποσειδώνα μες τη θάλασσα, στο Κρηπίδωμα, που με χίλια βάσανα μου τον δώρησε ο Μάρκος Κεσέογλου, και πήγαν οι αλήτες και τον βγάλανε και τον πήγανε τώρα στο ναυτικό όμιλο, για να τον κλέψουν οι γύφτοι ένα βράδυ, να τον κάνουν χαλκό!

– Άλλη ιδέα σας που δεν υλοποιήθηκε;

– Μία Αγία Παρασκευή, ή Παναγία, ή ένας εσταυρωμένος, απ’ τα τρία ένα, που θα μπει στην κορυφή της Γλύφας, ένα έργο τέχνης που θα φαίνεται από τη γέφυρα. Ίσως το φτιάξουμε αυτό, έχω κουβεντιάσει με κάποιους Ρώσους καλλιτέχνες, ο ένας έχει κερδίσει πρώτο βραβείο γλυπτικής σε πάγο.

– Ρίο Ντε Τζανέιρο μου θυμίζει.

– Κάτι τέτοιο. Θα είναι ένα έργο προσκυνήματος, θρησκευτικό.

– Ποίος θα το χορηγήσει;

– Η ρωσική κυβέρνηση. Τώρα, πόσα θα γίνουν δεν ξέρω. Θα αγωνίζομαι όμως, θα τα παλεύω να γίνουν, θα γελάνε, θα με κοροϊδεύουν, αλλά δεν πειράζει: Στο τέλος, την Αμερική την ανακάλυψαν αυτοί που τόλμησαν. Οπότε, εγώ θα επιμένω να γίνει. Ως δήμαρχος βομβάρδιζα  τους κρατούντες με προτάσεις, μήπως κάποια συγκυρία συμπέσει και μου το κάνουν το έργο.

«Απείλησα τον Μητσοτάκη ότι θα πέσω από το μπαλκόνι αν δεν μου κάνει την αποχέτευση!»

– Πείτε μου ένα έργο που έγινε με «βομβαρδισμό».

– Έτσι έκανα την αποχέτευση, όταν απείλησα τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη ότι θα πέσω από το μπαλκόνι του έκτου ορόφου! Μου έλεγε δεν μπορεί να γίνει. Μην κοιτάτε τώρα, που ήρθαν τα προγράμματα και κάναμε αποχέτευση ακόμη και στη Στενή. Η αποχέτευση της Χαλκίδας, που έγινε παράλληλα σε τέσσερις πόλεις, πραγματοποιήθηκε από τον εκβιασμό που έκανε ο Σπανός στον υπουργό συντονισμού, το 1979[22]. Όταν του είπα τι θέλω μου απάντησε «τρελός είσαι δήμαρχε; Τι προϋπολογισμό έχει; 400 εκ., ίσως και κάτι παραπάνω!». Υπουργός συντονισμού ήταν ο Μητσοτάκης. Και του λέω «θα μου στείλεις τον γενικό σου διευθυντή στη Χαλκίδα, να δει πως τα λύματα και οι σωλήνες της υδρεύσεως έρχονται σε επαφή!». Μου έστειλε λοιπόν τον γενικό διευθυντή και τον πήγα στην Κακαρά που ήταν το σπίτι του Χαραλάμπους, είχα ρεγουλάρει και εγώ ένα υπόγειο εκεί. Πήγαμε, τράβηξα το πορτάκι που έβγαινε στο υπόγειο και όταν είδε ο άνθρωπος τι νερά μάζευε η Σουβάλα του είπα «αυτή είναι η κατάσταση! Μου δίνεις ένα χαρτί άμα πέσει τύφος στην πόλη ότι δεν θα πάω 200 χρόνια φυλακή;». «Εγώ θα σου δώσω τέτοιο χαρτί;», αποκρίθηκε. Ε, πήγε κάτω στον Μητσοτάκη, του τα είπε, πήγα και εγώ ξανά στο γραφείο του, «γεια σου αρχηγέ» του λέω, «γεια σου δήμαρχε!» μου απάντησε χαμογελώντας. Γιατί, άμα και έλεγες τον Μητσοτάκη «αρχηγό», ε, του άρεσε! Του λέω ξανά λοιπόν, ήρθα γι’ αυτήν την αποχέτευση. «Δήμαρχε να τ’ αφήσουμε, τώρα έχουμε βάσανα», είχε εκλογές. Ήταν να γίνει Πρόεδρος της Δημοκρατίας τότε ο Καραμανλής, του έλειπαν δύο ψήφοι και τους πήρε από τον Κανελόπουλο και τον Μητσοτάκη. Τον ένα τον έκανε υπουργό οικονομικών. Τον άλλο, τον έκανε υπουργό συντονισμού. Του λέω λοιπόν: «Κοίταξε να δεις, εγώ από δω δεν φεύγω και δεν πάω στη Χαλκίδα με άδεια χέρια, τη στιγμή που έχουμε κάνει συμβούλια και διέκοψα το τελευταίο λέγοντας τους “εγώ θα πάω στην Αθήνα και θα σας φέρω απάντηση για να συνεχίσουμε το συμβούλιο”». «Μα, γίνονται αυτά τα πράγματα;», μου λέει ο Μητσοτάκης. «Ε, γίνονται καλά. Άμα δεν γίνονται, εσύ κάνε ό,τι θέλεις να κάνεις και εγώ θα πέσω από το μπαλκόνι κάτω, έχω αφήσει και σημείωμα για ποιους λόγους πέφτω!». Τρελάθηκε ο άνθρωπος, δεν το είχε ξανακούσει, ίσως δεν το πίστευε κιόλας! Μου λέει «όχι δήμαρχε, κάτσε να δούμε τι θα γίνει». Ε, φώναξε κάτι υπαλλήλους και τότε αποφάσισαν επιτόπου να το κάνουν ενάριθμο το έργο, με πίστωση στον προϋπολογισμό δηλαδή. Και μου έβγαλε 5 εκ. δρχ. Με αυτά δημοπρατήσαμε εμείς το έργο και την άλλη χρονιά το προικίσανε με ακόμη 25 εκ. για να συνεχιστεί. Ε, μα πως διαφορετικά, είχα αφήσει βλέπεις την πόλη ανοιχτή, διαφορετικά σιγά μην τα δίνανε!

– Προλάβατε σε ένα χρόνο και σκάψατε όλη την πόλη δηλαδή;

– Βεβαίως! Με τα 5 εκ., ως 7, είχαμε κάνει ήδη έργο. Τους είπα τότε «κάντε τα 7 εκ., δύο παραπάνω και εγώ θα σας πληρώσω από πόρους του Δήμου, εάν δεν εγκριθούν». Και συνεχίστηκε και έτσι έγινε αυτό το έργο, με τεράστιες δυσκολίες. Η μόνη που θα σου πω ήταν πως δεν ήταν έτοιμες οι τεχνικές υπηρεσίες του τότε Δήμου να κάνουν ένα τόσο μεγάλο έργο, διότι δεν είχαν ξανακάνει, δεν είχαν ξαναγίνει ποτέ έργα αποχετεύσεως! Όλοι νόμιζαν ότι τα έργα αποχετεύσεως ήταν το παντορροϊκό σύστημα που είχε ο Βίκτωρ Ουγκό στους Άθλιους, υπόνομοι που καταλήγουν στη θάλασσα, όμβρια και ακάθαρτα μαζί δηλαδή. Όταν βάλαμε εδώ σωλήνες 30 πόντους γέλαγαν οι μηχανικοί. Ήρθαν στο δημοτικό συμβούλιο και μου έλεγαν «μας κοροϊδεύεις δήμαρχε ότι κάνεις έργο αποχετεύσεως; Αφού αυτό είναι 30 πόντοι και το σύστημα αυτό πάει από τα ψηλά μέρη στα χαμηλά και από εκεί το παίρνουν αντλιοστάσια». Η περιοχή που βρισκόμαστε [σ.σ. μπροστά από την προβλήτα του Αγίου Νικολάου] είναι το χαμηλότερο σημείο, εδώ καταλήγουν από το Μάγια όλα τα λύματα. Από δω τα παραλαμβάνει αντλιοστάσιο και τα μεταφέρει στο νησί του Πασά, που έχει άλλα δύο αντλιοστάσια, κατά μήκος. Το ίδιο κάνει και το άλλο αντλιοστάσιο που είναι στο φάρο. Εκείνο παίρνει τα λύματα από το Μάγια και πέρα[23].

– Έχει εκσυγχρονιστεί απ’ τη δεκαετία του 80 αυτό το δίκτυο;

– Δεν χρειάζεται! Εκείνο που φοβόμασταν και φοβόμαστε είναι μην τυχόν με τα έργα που γίνονται δίπλα στους αγωγούς, σκάβει ένας μία οικοδομή πχ, ξεκουμπωθεί κάποια σωλήνα. Γιατί είναι κουμπωμένες με ζιμπώ. Αν αυτό συμβεί, τότε τα λύματα αντί να πάνε υπό πίεση στο νησί βγαίνουν στο σημείο του ατυχήματος.

– Έχει γίνει αυτό κάποιες φορές.

– Βεβαίως. Οι εργολάβοι που ανέλαβαν το έργο δεν ήταν του δήμου. Το σύστημα που έφτιαξαν δεν «ξεκούμπωσε» και εξακολουθεί να δουλεύει, παραδόξως. Γιατί παραδόξως; Γιατί λογάριασε πως τότε μηχανικός στο δημαρχείο ήταν η Παρασκευή Δαρδανού, μια υπομηχανικός με υποχρεώσεις σχεδίου πόλεως, πολεοδομίας και πρασίνου. Και μου λέει αυτή η κοπέλα «τι ξέρω εγώ δήμαρχε απ’ αυτά τα πράγματα;». Και σήμερα ακόμα, ένα από τα κακά που έχει ο δήμος, όχι μόνο της Χαλκίδας, αλλά σε όλη την Ελλάδα, είναι ότι δεν έχει ειδικευμένους υπαλλήλους και αντ’ αυτών πληρώνει ανειδίκευτους! Κανένας υπάλληλος δεν έχει ειδίκευση στα νεκροταφεία ή στην αποχέτευση, διότι δεν έχουμε ακόμα σχολές εξειδίκευσης. Βγάζει κάποιος έναν τίτλο πολιτικού μηχανικού. Ε, τι ξέρει από αποχέτευση, τι ξέρει από αντλιοστάσια; Η Χαλκίδα έχει 1.500 ίππους εγκατεστημένη ισχύ στην ύδρευση – αποχέτευση, είναι το μεγαλύτερο εργοστάσιο της Εύβοιας σήμερα. Έχουμε δύο τεράστια αντλιοστάσια 400 ίππων το καθένα, στα Λουκίσια και στους Καθενούς. Έχουμε δεκάδες αντλιοστάσια εντός της πόλης. Έχουμε και το βιολογικό καθαρισμό του Πασά. Μετάνιωσα μόνο που δεν έκανα, γιατί έφυγα, εγκατάσταση ηλιακών συλλεκτών και ανεμογεννήτριες στα βουνά πάνω από τα Χάλια, ώστε να παράγεται μέρος του ρεύματος που καταναλώνουν οι 1500 ίπποι της Χαλκίδας. Διότι δεν αντέχει ο Δήμος τέτοια μεγάλη δαπάνη.

– Είχαν γίνει θυμάμαι αντίστοιχες προτάσεις και για υποθαλάσσιες γεννήτριες.

– Είναι αστείες. Έχουν γίνει 2-3 τέτοιες προτάσεις, μία ήταν σε μένα. Είπα στον άνθρωπο που μου πρότεινε να κάνω μετρήσεις «να κάνεις εσύ με όλη μας την καρδιά. Εάν θέλεις σου επιτρέπουμε για δέκα χρόνια να έχεις εσύ τα ωφελήματα της εκμεταλλεύσεως, μετά μας τα δίνεις εμάς». Ε, δεν, έφυγαν οι άνθρωποι, δεν έχει τόση δύναμη το ρεύμα.

– Πότε σας πλησίασαν γι’ αυτήν την πρόταση;

– Νομίζω ήταν το 1996, στη τελευταία μου θητεία. Γινόντουσαν τέτοια, έρχονταν κάποιοι και μου έλεγαν «να κάνουμε ένα εργοστάσιο να καίει τα σκουπίδια»; Δεν είναι απορριπτέα η άποψη. Ξέρετε όμως ότι ο κάθε τόνος σκουπιδιών για να τον κατεργαστούμε θέλει 50 ευρώ; Ποιος θα τα πληρώσει;

– Αν υποθετικά έμπαιναν υποθαλάσσιες γεννήτριες στον Εύριπο, θα μπορούσαμε από το ρεύμα που θα παρήγαγαν να φωταγωγήσουμε την παραλία; Ή ένα μικρό μουσείο ενδεχομένως;

– Και πολύ παραπάνω! Αλλά το ερώτημα είναι έχοντας 1500 ίππους εσύ ανάγκη και δημοτικό φωτισμό με 10.000 λάμπες, αξίζει τον κόπο; Έπειτα υπάρχει και το κόστος αποσβέσεως, λειτουργίας, κτλ. Δεν πατάς ένα κουμπί και λες «εντάξει, πάμε να κοιμηθούμε»! Είναι αρκετά χρήματα, που το ρεύμα που ακόμα είναι φτηνό, δεν δικαιολογεί τέτοιες δαπάνες διότι θα το πληρώσεις τρεις φορές παραπάνω!

«Το Κότσικα το πήρε ο δήμος με δικά μου λεφτά»

Β. Κατσός: Ας μιλήσουμε για το μέγαρο Κότσικα, που αποφασίστηκε να γίνει δημαρχείο της πόλης επί των ημερών σας[24]. Πως πέρασε στην ιδιοκτησία του δήμου;

Γ. Σπανός: Το χειριστήκαμε έξυπνα, προστατεύοντας το κτίριο ως διατηρητέο σε χρήση. Με δικό μου μπλοκάρισμα, όπως το έκανα και στην Αρέθουσα που τώρα φτιάχνεται. Αυτά τα είχαμε κάνει έτσι ώστε να περιορίσουμε την αξία τους.

– Κάτι που δεν κάνατε με το Α.Β.Ε.Ν.Α. όμως, που ήταν δική σας ιδιοκτησία.

– Όχι, επί Α.Β.Ε.Ν.Α., το 1968 δηλαδή, πιπίλαγα δάκτυλο. Στο Κότσικα λοιπόν, αρχικά βρήκαμε τους ιδιοκτήτες, οι οποίοι δεν πολυαγαπούσαν το κτίριο. Δεν το είχαν φτιάξει, δεν το είχαν πληρώσει ώστε να το πονάνε, το είχαν κληρονομήσει. Τους κάναμε πρόταση λοιπόν. Ξεκινήσαμε από 200 εκ. δρχ και καταλήξαμε στα 37 εκ., μετά από μαραθώνιες συνεδριάσεις, κουβέντες και κλάματα.

– Πόσους ιδιοκτήτες είχε;

– Όχι, ένας ήταν, ο Τομπάζης ο αρχιτέκτονας. Στο τέλος μάλιστα με αγάπησε τόσο πολύ ώστε μου δώρισε την περίφημη τραπεζαρία και τις πολυθρόνες που ως σήμερα υπάρχουν στη μεγάλη αίθουσα του δημαρχείου, εκεί που έχουμε τους πίνακες ζωγραφικής, γιατί δεν χωρούσαν στο διαμέρισμα του. Τον εξυπηρέτησα και εγώ όμως: Τα 37 εκ. της αγοράς του κτιρίου ο δήμος δεν τα είχε στο ταμείο και έπρεπε να γίνουν διάφορα γραφειοκρατικά. Να περάσει από δεκάδες επιτροπές αξιολόγησης, παραλαβής, σκοπιμότητας, αξίας, κτλ, δεκάδες! Επειδή λοιπόν ο άνθρωπος χρειαζόταν τα χρήματα, του έδωσα εγώ απ’ τα δικά μου 37 εκ. και μόλις τελείωσαν οι γραφειοκρατικές διαδικασίες μου τα επέστρεψε ο δήμος. Ήταν μεγάλη θυσία, όχι γιατί έδωσα τα λεφτά, αλλά γιατί δεν το πήρα στο όνομα μου.

– Αν το είχατε κρατήσει, θα το ρίχνατε;

– Όχι, ρίχνεις κάτι όταν η τελική αξιολόγηση είναι ίδια, ή έχεις όφελος. Στο Κότσικα είχε μία σειρά από μαγαζάρες 850 μέτρα το καθένα! Να τα πουλήσεις όσο – όσο. Και είχες από πάνω έναν όροφο που μπορούσε να γίνει όπως το Πάνθεον τώρα. Γιατί να το ρίξω;

– Οπότε κρίνατε πως εκεί πρέπει…

– Να στεγαστεί ο δήμος! Να αποκτήσει η πόλη δημαρχείο. Ο δήμαρχος ως τότε σερνόταν στην Αβάντων[25], εδώ, εκεί. Έγινε αυτό το κτίριο ένα απ’ τα καλύτερα δημαρχεία της Ελλάδας!

– Το λέγατε απ’ την αρχή πως πρέπει να γίνει δημαρχείο;

– Βεβαίως, τι άλλο; Μάλιστα, αφού μας το έδωσε αυτός ο Τομπάζης, ως περίφημος αρχιτέκτονας που ήταν, του ζήτησα να μου φτιάξει και τη μελέτη διασκευής. Αλλά μου απάντησε «δεν μπορώ Γιάννη μου για συναισθηματικούς λόγους».

– Διασκευής;

– Ναι, βάλαμε έναν επιπλέον όροφο από μπετό, ώστε να στεγάσουμε τις υπηρεσίες του δήμου. Χάρη στη διαμόρφωση που του κάναμε μπόρεσε και έγινε η αίθουσα του δημοτικού συμβουλίου μεγάλη. Απ’ τη «μάνα» του ήταν δωματιάκια – δωματιάκια.

– Ποιος έκανε τη διαρρύθμιση;

– Ο Βίκτωρας Αμπακούμπι, ένας φίλος μου, περίφημος αρχιτέκτονας και στατιστικολόγος. Έκανε χωρίς λεφτά τη διαρρύθμιση και τη μελέτη. Τα μηχανολογικά τα έκανε ένας δικός του φίλος μηχανολόγος, τους οποίους δυστυχώς δεν ευχαρίστησα.

– Δηλαδή;

– Να, έφυγα το 1985 και ενώ τους είχα πει πως θα τους ευχαριστήσω, δεν ήμουνα στα εγκαίνια για να το κάνω, να τους δώσω και ένα μετάλλιο. Μου το είπανε μετά, αλλά δεν πειράζει, ας με συγχωρέσουν.