3/6/1470. Ο Τούρκικος στόλος ξεκινάει το ταξίδι του προς το Νεγροπόντε. Η αριθμητική σύγκριση με τον αντίστοιχο στόλο στην πολιορκία της Κωνσταντινούπολης.

Η θηλιά του θανάτου γύρω από το λαιμό του Νεγροπόντε μπήκε στις 3/6/1470[34], όταν ξεκίνησε από την Καλλίπολη ο στόλος του Φατίχ Σουλτάν Μεχμέτ με επικεφαλής τον Ελληνικής καταγωγής ξακουστό πρώην μέγα Βεζύρη και νυν αρχιναύαρχο Μαχμούτ πασά.

Σύμφωνα με συγκρατημένες εκτιμήσεις, ο αριθμός των πλοίων που εκείνο το πρωινό άφησαν πίσω τους το στενό των Δαρδανελίων ήταν 300 ιστιοφόρα[35] (ενώ, όπως θα δούμε παρακάτω, υπάρχουν και αναφορές που ανεβάζουν τον αριθμό στα 400) με 60-70.000 μάχιμο προσωπικό. Αναλυτικά, η πλωτή δύναμη κρούσης των Οθωμανών περιλάμβανε 100 τριήρεις, λεπτές γαλέρες (οι τέσσερις εκ’ των οποίων ήταν μεγάλες) χωρητικότητας 200-300 κωπηλατών και 100-150 πολεμιστών, φούστες[36] και παλαντάριες[37]. Ο συγκεκριμένος αριθμός πλοίων επιβεβαιώνεται από διαφορετικές μαρτυρίες, καθώς και από τον Εβλιγιά Τσελεμπή[38]. Προκειμένου να υπάρξει μια σύγκριση αναφέρουμε πως για την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης ο Μωάμεθ ο Β’ είχε διαθέσει μικρότερο αριθμό πλοίων, συγκεκριμένα 150[39]. Όπως θα δούμε αναλυτικά παρακάτω, μόνο για να φτιάξει τις δύο «γέφυρες» που πέρασαν τους άνδρες του στην Ευβοϊκή γη ο Μωάμεθ χρησιμοποίησε συνολικά 81 παλαντάριες! Από τα νούμερα αυτά καταλαβαίνουμε πως για την άλωση της Χαλκίδας ο Μωάμεθ ο Β’ διέθεσε διπλάσιο αριθμό ναυτικού, κάτι που αποδεικνύει τη σπουδαιότητα της συγκεκριμένης πολεμικής επιχείρησης

Οι κινήσεις του Βενετικού στόλου

Μόλις πληροφορήθηκε ο ναύαρχος Κανάλε στο Νεγροπόντε πως ο μεγάλος Τούρκος ετοιμάζεται να βγάλει το στόλο του στο Αιγαίο[40], αποφάσισε να τον συναντήσει στη θάλασσα, έχοντας προηγουμένως μεριμνήσει για επάρκεια τροφίμων στη πόλη εν όψη της επαπειλούμενης πολιορκίας της.

Αρχικά έπλευσε, όπως ήταν φυσικό, με προορισμό τη Τένεδο και τα Δαρδανέλια, φτάνοντας μέχρι τα βόρεια της Λήμνου και της Ίμβρου. Εκεί όμως λογικά πληροφορήθηκε το μέγεθος του εχθρικού στόλου, καθώς αναγκάστηκε να κάνει το κύκλο της Σαμοθράκης, επιστρέφοντας στη συνέχεια στη Σκιάθο, μη μπορώντας να τον αντιμετωπίσει στα ανοιχτά του αρχιπελάγους. Στη συνέχεια όμως, αντί να «κατέβει» από το βόρειο Ευβοϊκό ώστε να συμβάλει, με τις λιγοστές του έστω δυνάμεις -σε σύγκριση με τις υπέρτερες του εχθρού-, στην άμυνα του Νεγροπόντε, κάνει κάτι που, φαινομενικά τουλάχιστον, στερείται στρατιωτικής λογικής: πλέει με όλα τα πλοία του προς την Κρήτη! Και φτάνει στο λιμάνι της Κάνδια (Candia)[41] στις 25 Ιουνίου, όταν πια δηλαδή η πολιορκία της Χαλκίδας είχε προχωρήσει για τα καλά…

Οι Βενετοί αντικρίζουν για πρώτη φορά τον Οθωμανικό στόλο

Αμέσως μόλις ο Οθωμανικός στόλος βγήκε στο Αιγαίο, εθεάθη στο βόρειο Αιγαίο από μία μοίρα 35 βενετσιάνικων γαλέρων.

Ο διοικητής τους, Τζερόνιμο Λόγκο[42] (Geronimo Longo), πανικοβλήθηκε από αυτό που είδε. Στο μήνυμα που έστειλε στους ανωτέρους του ανέφερε τα εξής[43]: «Είδα το Tούρκικο στόλο, ο οποίος θα είναι η καταστροφή του χριστιανισμού, αν ο Θεός δεν μας βοηθήσει. Αλλιώς θα χάσουμε μέσα σε λίγες μέρες ό,τι μας έχει πάρει πολύ χρόνο να αποκτήσουμε. Στην αρχή έκρινα ότι είναι τριακόσια πανιά, τώρα νομίζω ότι είναι πιο κοντά στα τετρακόσια. Η θάλασσα είναι σαν ένα δάσος. Μπορεί να φαίνεται απίστευτο, αλλά η θέα τους ήταν εξαιρετικά ασυνήθιστη. Ήταν σε πολύ καλή ευθυγράμμιση, με γρήγορη κίνηση, αν και όχι τόσο καλή όπως η δική μας. Όμως, τα πανιά και όλα τα άλλα είναι καλύτερα από τα δικά μας. Νομίζω ότι έχουν περισσότερους άνδρες από εμάς. Χρειαζόμαστε δράση τώρα, όχι λόγια», συνέχισε χωρίς ανάσα, αξιολογώντας τα κανόνια και τον υπόλοιπο εξοπλισμό τους. «Σας υπόσχομαι ότι από το κεφάλι μέχρι την ουρά του το σύνολο του στόλου έχει μάκρος συντηρητικά πάνω από έξι μίλια. Για να αντιμετωπίσουμε αυτή την αρμάδα στη θάλασσα, κατά τη γνώμη μου, δεν θα χρειαζόμασταν λιγότερες από εκατό καλές γαλέρες, και ακόμα και τότε δεν ξέρω πώς θα τα καταφέρναμε να είμαστε σίγουροι για τη νίκη. Είναι απαραίτητο να έχουμε εβδομήντα ελαφριές γαλέρες, δεκαπέντε βαριές γαλέρες, δέκα πλοία που πλέουν το καθένα με χίλια botte (ίσως γύρω στους έξι χιλιάδες τόνους)· όλα καλά οπλισμένα. Τώρα πρέπει να δείξουμε τη δύναμή μας και να στείλουμε με όλα τα διαθέσιμα γρήγορα πλοία μας, άνδρες, φαγητό, χρήματα. Αν όχι, το Νεγροπόντε είναι σε κίνδυνο, όλη η αυτοκρατορία μας στην Ανατολή θα χαθεί μέχρι την Ίστρια».

Ο Λόγκο με αυτό του το γράμμα ουσιαστικά προέβλεψε την κατάρρευση ολόκληρης της Stato da Mar. Η ίδια η Βενετία βρισκόταν πλέον σε τρομερό κίνδυνο: Αν το Νεγροπόντε, η ασπίδα τους στο Αιγαίο, έπεφτε, μέσω της Ίστρια ο εχθρός θα μπορούσε με μόλις μία νυχτερινή πλεύση να βρεθεί προ της πλατείας του Αγίου Μάρκου. Μόλις τα νέα μαθεύτηκαν στην πόλη, διατάχθηκαν να γίνουν δημόσιες προσευχές. Ο καθένας πλέον κατανοούσε τι θα έφερνε η ήττα. «Το Τουρκικό ναυτικό θα είναι σύντομα στο Μπρίντιζι, στη συνέχεια, στη Νάπολη, τη Ρώμη», έγραψε ο Καρδινάλιος Βησσαρίωνας. Πανικός κυρίευσε όλη τη χερσόνησο. «Με τους Βενετούς ηττημένους οι Τούρκοι θα είναι κυρίαρχοι των θαλασσών, όπως είναι στη γη». Ο Πάπας Παύλος Β΄ διοργάνωσε προσευχές σε όλη την Ιταλία – είχε προηγηθεί ασφαλώς μια πρόσκληση να δράσει ουσιαστικά, συμβάλλοντας οικονομικά και στρατιωτικά στην άμυνα του Νεγροπόντε. Τίποτα δεν έγινε. Μόνο στις 8 Ιουλίου, μια πομπή καρδινάλιων μετανοούντων πήγε ξυπόλητη από το Βατικανό στον Άγιο Πέτρο, όπου όλοι παροτρύνθηκαν να προσευχηθούν. Ακόμη, συγχωροχάρτια χορηγήθηκαν σε ανθρώπους έτοιμους να πολεμήσουν ή πλήρωσαν κάποιον άλλο για να πάει να πολεμήσει. Παρά τα επείγοντα λόγια του Λόγκο όμως, για στρατιωτική δράση, οι Ιταλοί έστρεψαν μόνο το βλέμμα τους στον ουρανό, γυρεύοντας μια βοήθεια που δεν ήρθε ποτέ…

Η Τούρκικη αρμάδα πυρπολεί το κάστρο της Τενέδου

Επιστρέφοντας στις κινήσεις του Οθωμανικού στόλου, μόλις βγήκε από τα Δαρδανέλια κατέπλευσε στα ανοιχτά του νησιού Νέμπιο (Nembio)[44].

Ο επικεφαλής της Ενετικής μοίρας, Τζερόνιμο Λόγκο, που όπως παραπάνω περιέγραψα είδε την αρμάδα, αμέσως μετά έκανε αυτό που η λογική πρόσταζε: οπισθοχώρησε, σηκώνοντας πανιά ώστε να ειδοποιήσει όσο πιο γρήγορα το Νεγροπόντε για τη θανατερή καταιγίδα που το πλησίαζε. Έτσι όμως, αφέθηκε στη τύχη του το κάστρο του νησιού. Όπως ήταν φυσικό, μετά από ισχνή αντίσταση παραδόθηκε στις φλόγες, στις 5-6-1470. Ο αρχηγός της Τούρκικης αρμάδας Μαχμούτ πασάς διέταξε κατόπιν «να κόψουνε σε κομμάτια το διοικητή μαζί με όλες εκείνες τις τριακόσιες τον αριθμό ψυχές», δίχως να υπολογιστούνε τα βρέφη που σταλθήκανε ως σκλάβοι στην Κωνσταντινούπολη»[45].

Οι πειρατικές επιθέσεις της Τούρκικης αρμάδας πριν φτάσει στο Νεγροπόντε

Ο Οθωμανικός στόλος στο διάβα του προς Νεγροπόντε βρέθηκε το πρωινό της δεκάτης Ιουλίου[46] στη Λήμνο.

Στη στάση τους αυτή επιχείρησαν να πάρουν το Κάστρο του Παληόκαστρου. Ο Ενετός Διοικητής του όμως, ο ξακουστός για το θάρρος του Αντώνιο ντέ Καπόπο, αντιστάθηκε σθεναρά. Πέντε μέρες και πέντε νύχτες προσπαθούσαν οι Τούρκοι να κατακτήσουν τους πύργους του, αλλά αυτό δεν κατέστη δυνατό. Το φρούριο ήταν δυνατό και άντεξε. Αυτή η πειρατική τους επιδρομή δεν στέφθηκε με επιτυχία και έτσι σάλπαραν ξανά, έχοντας το μυαλό τους τον κύριο στόχο: το λιμάνι του Νεγροπόντε.

Κατεβαίνοντας νότια έκαναν καινούργια στάση, αυτή τη φορά στη Σκύρο. Τα εκεί γεγονότα εξιστορεί ο καλόγερος Γιάκοπο (Jacopo della Castellana) στο χρονικό του για την άλωση: «εκεί η αρμάδα των Τούρκων έβαλε φωτιά στην πόλη δίχως να μπορέσει να κάνει τίποτε άλλο στο φρούριο, γιατί ήταν πολύ δυνατό. Ο στόλος των Βενετσιάνων πού βρισκόταν αγκυροβολημένος κοντά στη Σκιάθο και στη Σκόπελο, κυρίεψε 18 πλοία των Τούρκων και δύο γαλέρες που είχανε καθηλωθεί ένεκα της άπνοιας και μια καραβέλα[47] πού ερχόταν από τη Χίο με 5.000 δουκάτα κι’ εκατό μπράτσα[48] κόκκινο πανί πού στέλνανε σαν φόρο εκείνοι από τη Χίο στον μεγάλο Τούρκο, στο Νεγροπόντε».

Μετά τη Σκύρο κατέπλευσαν στο νότιο Ευβοϊκό περνώντας χωρίς εμπόδια το Κάβο Ντόρο. Πρώτη τους στάση στην Εύβοια ήταν η Κάρυστος, που εκείνη την εποχή είχε περίπου 2.400 κατοίκους. Στις 12/6/1470 την πυρπόλησαν και τη λεηλάτησαν. Τελευταίος άρχοντας της περιοχής και γενναίος υπερασπιστής του Κάστρου της (σύμφωνα με ανέκδοτα Ενετικά Αρχεία) ήταν ο ιππότης Αντώνιο Ζορζή (Antonio Zorzi)[49]. Ερχόμενοι κατά τη Χαλκίδα, λεηλάτησαν και κατέκαψαν το κάστρο στα Στούρα[50], τον πύργο στο Βασιλικό[51] και τον παράκτιο πύργο στην σημερινή περιοχή Μπούρτζι[52].

Ο καιρός είχε κυλήσει και το ημερολόγιο έγραφε πλέον 14/6/1470. Εκείνο το βράδυ ήταν ήσυχο. Περίεργα ήσυχο όμως. Έμοιαζε με εκείνες τις νύχτες που τα βαριά γκρίζα σύννεφα στον ουρανό τους κρύβουν τα αστέρια, προμηνύοντας καταιγίδα…

Διαβάστε εδώ το τέταρτο μέρος του αφιερώματος στην Άλωση της Χαλκίδας (Η Τούρκικη αρμάδα έξω από τα τείχη του Ευρίπου. Οι προετοιμασίες της πρώτης μέρας. Η κατάσταση των Ενετών πίσω από τα τείχη. Πόσοι και ποιοι ήταν οι γενναίοι υπερασπιστές του Νεγροπόντε).

Παραπομπές

[34] Ο Γαβριήλ Φ. Βέλτερ («Ιστορία της Ελλάδος κατά περιοχάς, Τόμος Α΄– Χαλκίς», έκδοση Ροταριανού Ομίλου Χαλκίδας, Αθήνα 1955) δίνει ως ημερομηνία εξόδου του Οθωμανικού στόλου την 3η Ιουνίου 1470. Αυτή την ημερομηνία δίνει επίσης και ο Roger Crowley («City of Fortune: How Venice Won and Lost a Naval Empire», Faber, 2011). Διαφορετική ημερομηνία δίνει ο καλόγερος Γιάκοπο απο την Καστελάνα (Jacopo della Castellana): 5-6-1470.

[35] Υπάρχουν και αναφορές ιστορικών που ανεβάζουν τον αριθμό στα 400, όσα δηλαδή θεωρεί πως είδε και ο Ενετός έμπορος και περιγράφει στο γράμμα του, όπως είδαμε στο παρόν άρθρο. Ο αριθμός αυτός όμως κρίνεται υπερβολικός.

[36] Πλοίο δίστηλο, ιστιοφόρο και κωπήλατο. Μακρόστενο στο σχήμα με ευρεία χρησιμοποίηση του από το Οθωμανικό ναυτικό κατά το μεσαίωνα.

[37] Παλαντάρια, παρανδάρια ή και παραντάρι. Μικρό κωπήλατο πλοίο, είδος μεγάλης μαούνας που το χρησιμοποιούσανε για τη μεταφορά αποβατικού στρατού, κατά τη διενέργεια ρεσάλτου.

[38] Ο Εβλιγιά Τσελεμπή όμως, όπως θα δούμε παρακάτω, αναφέρει διαφορετικό αριθμό στο στρατό ξηράς που έφερε μαζί του ο Μωάμεθ Β’ και ο οποίος είναι πιο ρεαλιστικός.

[39] Ο στόλος που διέθεσε ο Μωάμεθ Β΄ αποτελούνταν από 6 τριήρεις, 10 διήρεις, περίπου 15 γαλέρες, περίπου 70 φούστες και 20 παλαντάριες.

[40] Θεωρώ λογικότερο οι πρώτες κινήσεις του ναυάρχου Κανάλε, μόλις πληροφορήθηκε από τους κατάσκοπους της Βενετίας πως ο στόλος του Μωάμεθ Β΄ είναι έτοιμος να τους επιτεθεί, να έγιναν μέσα στο Μάιο του 1470. Αυτό αποτελεί απλή προσωπική εκτίμηση, καθώς, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, δεν έχουν δει το φως της δημοσιότητας πρακτικά που να φανερώνουν τις ακριβείς ημερομηνίες.

[41] Η Βενετική ονομασία του σημερινού Ηράκλειου.

[42] Ο Γ. Βέλτερ δίνει διαφορετικό όνομα διοικητή: Βερνάρντο ντά Ρανατάλε.

[43] «City of Fortune: How Venice Won and Lost a Naval Empire», Roger Crowley. Faber, 2011.

[44] Η ονομασία του νησιού Τένεδος επί Λατινοκρατίας.

[45] Όπως μας εξιστορεί στο χρονικό του ο καλόγερος Γιάκοπο απο την Καστελάνα (Jacopo della Castellana). O Γιάκοπο στην αφήγησή του σημειώνει ότι ο ίδιος ήταν αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων, κάτι όμως που έχει αμφισβητηθεί έντονα. Το κείμενο του χρονικού του δεν είναι πλήρες όμως χρησιμοποιήθηκε από πολλούς ιστορικούς ως σταχυολόγημα μερικώς περιορισμένης απήχησης πληροφοριών ή ως συμπλήρωμα στα όσα γνωρίζουμε. Ο ακριβής χρόνος έκδοσης του κειμένου δεν μας είναι γνωστός.

[46] Την ημερομηνία διασώζει στο χρονικό του για την άλωση ο καλόγερος Γιάκοπο από την Καστελάνα (Jacopo della Castellana). Θεωρώ όμως πολύ πιθανό να είναι λανθασμένη, καθώς, όπως αναφέρει, επακολούθησε πολιορκία του Κάστρου της Λήμνου, διάρκειας πέντε ημερών. Όμως, όλες οι ιστορικές αναφορές συγκλίνουν πως ο Οθωμανικός στόλος στις 15-6-2015 βρισκόταν ήδη στη Χαλκίδα. Οπότε, η άφιξη στη Λήμνο έγινε σίγουρα πολύ πριν από τις 10-6-1470. Υπολογίζω, βάση της άλωσης του κάστρου της Τενέδου, πως έγινε 6-7 Ιουνίου 1470, ίσως και νωρίτερα, αν και η ημερομηνία άφιξης στη Τένεδο (5-6-1470), που επίσης διέσωσε ο Γιάκοπο, είναι επίσης λανθασμένη.

[47] Η καραβέλα ήταν ακτοπλοϊκό πλοίο που εμφανίστηκε τον 13ο αιώνα και τον 15ο εξελίχτηκε σε εξερευνητικό πλοίο εκτοπίσματος πάνω από 200 τόνους. Τρίστηλο ή τετράστηλο. Πολύ ευκολομεταχείριστο, γι αυτό και προτιμήθηκε αργότερα από τους μεγάλους θαλασσοπόρους Βάσκο ντε Γκάμα, Κολόμπο κτλ.

[48] 100, περίπου, πήχες.

[49] Όπως με ενημέρωσε ο κ. Γιώργος Λόης σε συζήτηση επί του θέματος στο γκρουπ του Facebook «Φίλοι Ιστορίας Χαλκίδας»: «σύμφωνα με το Νεώτερο Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν “Ηλιού” (έκδοση 1949) τελευταίος βαρόνος της Καρύστου του οίκου Τζώρτζη (Zorzi) υπήρξε ο Αντώνιος. Αυτός διορίστηκε από τη Βενετία ραίκτωρ της Ναυπάκτου, την οποία και υπερασπίστηκε με γενναιότητα εναντίον επιθέσεων μεγάλης Τουρκικής στρατιάς το 1477. Επίσης, την ίδια πληροφορία διασώζει και ο William Miller στο έργο του “Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα, 1204 – 1566” (Εκδόσεις Ελληνικά γράμματα, Αθήνα, 1990, σελ. 551) αναφέροντας επιπλέον πως η πολιορκία της Ναυπάκτου ήταν τρίμηνη. Σε σημείωση στην ίδια σελίδα σημειώνονται και οι πηγές του Άγγλου ιστορικού: Malipiero, 59, 65, Sanudo (στον Muratori) XXII, 1192, Navagero (επίσης), ΧΧΙΙΙ, 1129, Stefano Magno (στον Hopf, Choniques greco-romanes), 203. Σαθάς (Μνημεία Ελληνικής Ιστορίας) Ι, 269, V, 27 – 9 (Ψευδο) Δωρόθεος Μονεμβασίας, Βιβλίον Ιστορικόν, 473. Τέλος, ο καταξιωμένος Γάλλος ιστορικός Mas Latrie στο έργο του “Les Seigneurs Tierciers de Négrepont, Revue de l’Orient Latin” (σελ. 432, Tome I, Paris, 1893) σημειώνει ότι ο Antonio Zorzi πέθανε το 1498».

[50] Στύρα. Πρόκειται για το κάστρο Άρμενα ή Larmena.

[51] Ο πύργος αυτός βρίσκεται στο κέντρο του χωριού Βασιλικό. Διασώζεται σε πολύ καλή κατάσταση. Βλ. και Δ. Δ. Τριανταφυλλοπούλου, «Η Μεσαιωνική Χαλκίδα και τα Μνημεία της», Αρχείο Ευβοϊκών Μελετών, τ. ΙΣΤ, σ. 342.

[52] Η λέξη προέρχεται από παραφθορά της αραβο-τουρκικής «μπούρτζ» που σημαίνει επάκτιο πυροβολείο ή φρούριο και μάλιστα εκείνο που επιστέφει νησίδα ή ακτή, συνήθως ακρωτήρι. Απ’ το φρούριο αυτό πήρε το σημερινό της όνομα η περιοχή.