Η ηρωική του δράση στην Ήπειρο

Πριν ακόμη κηρυχθεί ο πόλεμος, ο Φριζής είχε εκπονήσει σχέδιο απώθησης του εχθρού σε περίπτωση επίθεσης, το οποίο είχε εγκριθεί από τον Παπάγο.

Την άνοιξη του 1940 ο Μ. Φριζής τοποθετήθηκε στο επιτελείο της 8ης Μεραρχίας, στα Ιωάννινα. Το ξέσπασμα του ελληνοϊταλικού πόλεμου τον βρήκε διοικητή αποσπάσματος στον τομέα Καλαμά – Νεγράδων, ως ένα από τους 12.898 Ελληνοεβραίους, που συνολικά υπηρέτησαν την περίοδο 1940-1941 (οι συνολικές τελικές απώλειές τους ήταν 513 νεκροί και 3.743 τραυματίες. Για την ιστορία, οι Ευβοείς πεσόντες στα παγωμένα βουνά της Αλβανίας ήταν 303 – 13 Αξιωματικοί και 290 Οπλίτες – σύμφωνα με τον ιστορικό ερευνητή Αγαθοκλή Παναγούλια).

Αρχικά, στο Βρυσοχώρι, παρεμπόδισε το πέρασμα του εχθρού δια μέσου του ποταμού, για εννέα ημέρες. Λίγες μέρες μετά την 28η Οκτωβρίου 1940 έγινε διοικητής του αποσπάσματος Αώου, της 8ης Μεραρχίας, γράφοντας επάξια το όνομά του στις ιστορικές σελίδες της χώρας. Η άμυνα που αντέταξε με τους άντρες του στην περίφημη Ιταλική Μεραρχία Αλπινιστών «Τζούλια» όχι μόνο σταμάτησε την εχθρική προέλαση, αλλά είχε ως αποτέλεσμα και την αιχμαλωσία των πρώτων Ιταλών (συνολικά 15 αξιωματικών και 700 οπλιτών – οι 200 ήταν της μεραρχίας «Μοδένα»), καταφέρνοντας συντριπτικό χτύπημα που έθιξε σαφώς το γόητρο του εχθρού! Στη συνέχεια ο Μαρδοχαίος Φριζής ελευθέρωσε την Κόνιτσα και προχώρησε στο αλβανικό έδαφος αναχαιτίζοντας την προέλαση των Ιταλών και επιτυγχάνοντας, μαζί με τις υπόλοιπες Ελληνικές δυνάμεις, την αναστροφή του μετώπου.

Όταν ξεκίνησε η αντεπίθεση του ελληνικού στρατού στο αλβανικό έδαφος, ήταν πλέον διοικητής ανεξάρτητης μεραρχίας. Στις 23-27 Νοεμβρίου κατέλαβε την Τάρσοβα και το Χάνι Μερτζέκι. Στη συνέχεια πέρασε τον ποταμό Λογγαρίτσα και κατέλαβε το ύψωμα Μάλι-Μπάρδας και την γέφυρα Καντζίτι. Η ιταλική μεραρχία «Μόδενα» δεν του στάθηκε εμπόδιο και έτσι κατάφερε να ανοίξει τον δρόμο για την κατάληψη της Πρεμετής, στις 4-12-1940, έχοντας πριν καταλάβει τις θέσεις Μπένα Σκέρι, το αντέρισμα στα δυτικά της Νόβο Σέλα, τη γέφυρα της Πρεμετής, το οχυρό Μελιάσι, το ύψωμα Νόβο Σέλα, όπως και το Τρεμίτσι.

Ο ηρωικός του θάνατος

Στις 5 Δεκεμβρίου 1940 ο Μ. Φριζής διατάχθηκε να καταλάβει τον λόφο 1220 στα βορειοανατολικά της Πρεμετής.

Στις 11:20 το πρωί της ίδιας μέρας εμψύχωνε τους στρατιώτες του έφιππος, όταν δέχθηκαν επίθεση από ιταλικά αεροπλάνα. Με ατσαλένια ψυχραιμία διέταξε τους στρατιώτες του να καλυφθούν στα χαρακώματα. Εκείνος όμως, για να μην τους πανικοβάλλει, παρέμεινε καβάλα στο άλογό του συνεχίζοντας να τους ενθαρρύνει. Έτσι, όμως έγινε εύκολος στόχος για τα εχθρικά αεροπλάνα που τον χτύπησαν με τα πολυβόλα τους. Η χαριστική βολή ήρθε λίγο μετά, όταν μια βόμβα έσκασε δίπλα του, τραυματίζοντάς τον θανάσιμα στο στομάχι. Ήταν 47 χρόνων…

Ο Μαρδοχαίος Φριζής διαβάστηκε από ορθόδοξο ιερέα, ελλείψει ραβίνου στο μέτωπο. Σύμφωνα με αφήγηση του συνονόματου εγγονού του, ο ιερέας του στρατεύματος τού έκλεισε τα μάτια με την επικήδεια εβραϊκή προσευχή: «Άκουσε Ισραήλ, ο Κύριος ο Θεός σου, ο Κύριος είναι ένας», κηδεύοντας τον πρόχειρα στην Πρεμετή. Ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς, όταν έμαθε την είδηση του θανάτου του, έστειλε στη χήρα και τα τρία παιδιά του συλλυπητήριο τηλεγράφημα ανακηρύσσοντας τον «Ήρωα της Ελλάδας». Στις 15-4-1941 προήχθη σε συνταγματάρχη επ’ ανδραγαθία.

Τα χρόνια πέρασαν και το 2002 τα οστά του βρέθηκαν στην Αλβανία και αναγνωρίσθηκαν. Στις 23 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου μεταφέρθηκαν στη Θεσσαλονίκη, όπου ενταφιάστηκαν στο Ισραηλιτικό Νεκροταφείο της πόλης. Στη θρησκευτική τελετή χοροστάτησε ο συνονόματος εγγονός του – ραβίνος της Θεσσαλονίκης τότε. Ο Φριζής τιμήθηκε με πολλά μετάλλια, τόσο εν ζωή, όσο και μεταθανάτια. Προτομές του έχουν τοποθετηθεί έξω από το Πολεμικό Μουσείο στο Καλπάκι και στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών. Οι συμπολίτες του Χαλκιδαίοι, για να τιμήσουν την ηρωική του μνήμη, έδωσαν το όνομά του σε κεντρικό δρόμο της πόλης, αμέσως μόλις γνωστοποιήθηκε το τραγικό νέο του θανάτου του και πρόσφατα στην παρακείμενη πλατεία της (δείτε σχετικές πληροφορίες εδώ), στήνοντας τον έφιππο ανδριάντα του σε εμφανές σημείο της. Προτομή του επίσης υπάρχει έξω από το Εβραϊκό Νεκροταφείο της Χαλκίδας.

Ήταν ή όχι ο πρώτος ανώτερος αξιωματικός που έπεσε στο ελληνοϊταλικό μέτωπο; Οι αντικρουόμενες απόψεις.

Έχουν εκφραστεί αντικρουόμενες απόψεις σχετικά με το αν ο Μαρδοχαίος Φριζής ήταν ή όχι ο πρώτος ανώτερος αξιωματικός του ελληνικού στρατού, που σκοτώθηκε ηρωικά  στο πεδίο της μάχης κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου (1940-1941).

Ορισμένοι υποστηρίζουν πως άφησε την τελευταία του πνοή έχοντας τον βαθμό του Συνταγματάρχη, καθώς αυτός του απενεμήθη επ’ ανδραγαθία για τη νίκη του επί της «Τζούλια», κάτι που ισχυροποιεί την άποψη πως ήταν ο πρώτος. Άλλοι πάλι θεωρούν πως ο θάνατος τον βρήκε έχοντας το βαθμό του Αντισυνταγματάρχη και ο βαθμός του Συνταγματάρχη του αποδόθηκε τιμητικά μετά θάνατον, επ’ ανδραγαθία, κάτι που ενισχύει  την άποψη πως δεν ήταν ο πρώτος.

Όποια και αν είναι η ιστορική αλήθεια ή εκφερόμενη άποψη επ’ αυτού, κανείς δεν αμφισβητεί τη φιλοπατρία, το ακέραιο ήθος, τον ηρωισμό και την προσφορά του στον ελληνικό στρατό. Ο Συνταγματάρχης Φριζής ήταν ένας γενναίος άντρας και αξιωματικός, καθώς έγινε στόχος των ιταλικών αεροσκαφών, από το βομβαρδισμό των οποίων ξεψύχησε, μαχόμενος, έφιππος και εμψυχώνοντας τους άντρες του στο πεδίο της τιμής, όπως αναφέρει ο αυτόπτης μάρτυς κ. Ηρακλής Σκανδάλης (σε επιστολή του στην «Αυγή» της 16/11/1978). Αυτά και μόνον αρκούν ώστε να τον κάνουν άξιο αιώνιας μνήμης στην ιδιαίτερη πατρίδα του, που τόσο αγάπησε, τη Χαλκίδα.