Πολύτιμα μυστικά στο σκοτάδι

Πέμπτη 12 Ιουλίου 1470. Η αποφράδα ημέρα για την Εύβοια και για την Γαληνότατη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου. Το φημισμένο λιμάνι του Νεγροπόντε (Χαλκίδα) καταλαμβάνεται από τα Οθωμανικά στρατεύματα, μετά από στενή πολιορκία που κράτησε σχεδόν ένα μήνα.

     Η θαλασσοκράτειρα Βενετία χάνει για πάντα ένα λαμπερό πετράδι από το πολυποίκιλτο στέμμα της ναυτικής αυτοκρατορίας της. Τα βάρβαρα στίφη ξεχύνονται με εκκωφαντικούς αλαλαγμούς στους δρόμους της καστροπολιτείας, λεηλατώντας ασυγκράτητα και σφαγιάζοντας ανελέητα τον άμαχο πληθυσμό. Η ανεξέλεγκτη δήωση θα συνεχιστεί για τρία μερόνυχτα. Το Σάββατο 14 Ιουλίου, ο Μωάμεθ Β’ ο Πορθητής (Fatih Sultan Mehmet) διαβαίνει το κατώφλι της «Άνω Πύλης», την στιγμή που παραδίδονται και οι τελευταίοι υπερασπιστές στο καστέλι του πορθμού του Ευρίπου. Κάθε ικμάδα αντίστασης έχει πλέον εξανεμιστεί. Ο σουλτάνος επιθεωρεί χαιρέκακα την αποτρόπαια θηριωδία των αλλοφρόνων ανδρών του, διατάζοντας να ενταθεί ο εξανδραποδισμός των κατοίκων και κατόπιν αποχωρεί στην σκηνή του, πλησίον της γυναικείας μονής της Αγίας Κλάρας, για να απολαύσει ανενόχλητος τον θρίαμβο του.

     Τις απογευματινές ώρες της 15^ης Ιουλίου, η φρικώδης λαίλαπα φαίνεται να έχει καταλαγιάσει. Πάνω στα συντρίμμια του ολέθρου, σε τρία σημεία της πόλης διαδραματίζονται κάποιες παράπλευρες πράξεις της τραγωδίας, οι οποίες έμελλε να προσλάβουν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην σύγχρονη εποχή. Ένας Βενετσιάνος αριστοκράτης, μάλλον τραπεζίτης, κείτεται νεκρός στο πάτωμα της οικίας του, αποκεφαλισμένος από την σπάθα ενός μαινόμενου γενίτσαρου, έχοντας όμως προφτάσει να κρύψει τα χρηματικά αποθέματα του ταμείου του σε ένα ασφαλές μέρος, χωρίς να γίνει αντιληπτός. Τουλάχιστον αυτά δεν θα περνούσαν στην κατοχή κάποιου μισητού αλλόπιστου.

Δεν πρόλαβε να χαρεί τον κλεμμένο θησαυρό

Κοντά στην «Κάτω Πύλη», ένας Τούρκος αζάπης[1] χορτασμένος πιά από το αιματοκύλισμα, αποτιμά την αστραφτερή λεία του από την σκύλευση των σωρών των πολιτών του Νεγροπόντε.

      Έχει μαζέψει στο σακούλι του διάφορα κοσμήματα, αλυσίδες, δακτυλίδια, χάντρες, περίτεχνες πόρπες, ενθέματα από ζώνες, όλα τους χρυσά και ασημένια. Σκέφτεται παραδόπιστα πως δεν πρέπει να δουν τα αποκτήματα του οι υπόλοιποι συμπολεμιστές του, γιατί θα ορμήσουν για τα αρπάξουν. Έτσι λοιπόν, τα παραχώνει στο υπόγειο μίας κατοικίας, που πιστεύει ότι θα αποτελέσει την μελλοντική κατοικία του, όπως του είχε υποσχεθεί ο σουλτάνος του. Αλλά ο άπληστος αζάπης σύντομα θα σκοτωθεί κατά την αποτυχημένη επιχείρηση ανακατάληψης του Νεγροπόντε, η οποία διενεργήθηκε περί τα τέλη του Αυγούστου του 1470, από τον Βενετσιάνο γενικό καπετάνιο Νικολό ντα Κανάλε (Nicolo da Canale), παίρνοντας στον τάφο του το πολύτιμο μυστικό του.

Οι πανοπλίες στο τέμενος Νταούτ μπέη.

Ανάμεσα στην σημερινή εκκλησία της Αγίας Παρασκευής και στο μεσαιωνικό κτίριο, όπου τώρα στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο, ένας ράθυμος Τούρκος αξιωματούχος είναι επιφορτισμένος με το άχαρο καθήκον της συγκέντρωσης και του διαχωρισμού των πολεμικών λαφύρων από το διαγούμισμα, τα οποία θα συνοδέψει στην Κωνσταντινούπολη.

     Δυσανασχετώντας από τον όγκο των συσσωρευμένων όπλων, κρανών, θωράκων, και άλλων εξαρτημάτων πανοπλιών, επιλέγει βιαστικά τα καλύτερα και τα φορτώνει σε σάκους και κασέλες στις πλάτες των σκλάβων Χαλκιδέων, οδηγώντας τους στα πλοία του Οθωμανικού στόλου που ετοιμάζονται να αποπλεύσουν από το λιμάνι του Νεγροπόντε. Όσα από τα αυτά εκτίμησε ότι ήταν δεύτερης διαλογής, τα αποθέτει συσκευασμένα στο θολωτό υπόγειο ενός παρακείμενου οικήματος, με σκοπό να παραληφθούν σε μία επόμενη διαδρομή, είτε απλά για να αποκρύψει αυτό το πρόσθετο ανεπιθύμητο βάρος. Όμως, ο ίδιος αξιωματούχος δεν θα έρθει ξανά στην κατακτημένη πόλη και εκείνο το στρατιωτικό υλικό θα παραμείνει αποθηκευμένο για αιώνες, καθώς αργότερα στην θέση του κτίσματος θα ανεγερθεί το τέμενος Νταούτ μπέη (Cemi-i Davut Bey) και πάνω από την καταπακτή θα περάσει μία μεσοτοιχία, παραδόξως χωρίς κανένας να αναρωτηθεί τι κρύβονταν από κάτω. Άραγε θα μπορούσαν αυτές οι τρεις παράλληλες υποθετικές περιπτώσεις να βασίζονται σε μία αληθοφανή πλοκή των γεγονότων;[2] Το πιθανότερο είναι να μην το μάθουμε ποτέ και να αρκεστούμε στις εικασίες. Εντούτοις, τα αποθησαυρισμένα αντικείμενα από την μεσαιωνική Χαλκίδα θα διέγραφαν μεταγενέστερα την δική τους περιπετειώδη πορεία, η οποία παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον και αξίζει να την γνωρίσουμε.

Η ανακαίνιση του τεμένους έκρυβε εκπλήξεις

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, το Βενετσιάνικο Νεγροπόντε μεταβλήθηκε στο Εγριμπόζ των περιηγητών, για να ξαναπάρει επίσημα την πατροπαράδοτη ονομασία του ως Χαλκίδα, όταν απελευθερώθηκε η πόλη[3] και μαζί της ολόκληρη η Εύβοια στις 7 Απριλίου 1833.

     Τα μουσουλμανικά θρησκευτικά ιδρύματα σταδιακά παύουν να λειτουργούν ή χρησιμοποιούνται για άλλους σκοπούς. Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής, το τέμενος Νταούτ μπέη διασκευάζεται σε στρατιωτικό θεραπευτήριο, για την κάλυψη των αναγκών της Ελληνικής φρουράς του «Κάστρου» της Χαλκίδας[4]. Σύμφωνα με τον Ελευθέριο Ιωαννίδη, βρίσκονταν στην διασταύρωση των οδών Ερωτοκρίτου και Ανδρούτσου[5], εκεί που επισημαίνεται με το σύμβολο της ημισελήνου ένα τζαμί στο πρώτο πολεοδομικό διάγραμμα της Χαλκίδας του 1840. Μάλλον τις τελευταίες ημέρες του Νοεμβρίου εκείνου του έτους, το στρατιωτικό θεραπευτήριο ανακαινίζεται και κατά την κατεδάφιση μίας μεσοτοιχίας οι εργάτες αντίκρισαν ένα παράξενο θέαμα. Μόλις είχαν αποκαλύψει ένα κρυφό επιδαπέδιο κούφωμα φραγμένο από παραφουσκωμένους σάκους, οι οποίοι φαίνονταν γεμίζουν το εσωτερικό ενός θολωτού υπόγειου διαμερίσματος. Άρχισαν λοιπόν, να τους τραβούν διαπιστώνοντας εμβρόντητοι ότι περιείχαν πλήθος παλαιότατων κρανών, μεταλλικών πλακών και άλλων στρατιωτικών απαρτίων. Αμέσως ειδοποίησαν τις αρχές και αποφασίστηκε το υλικό να μεταφερθεί ακτοπλοϊκώς στην Αθήνα, προκειμένου να γίνει μία λεπτομερής καταμέτρηση και αποτίμηση του. Εν αναμονή της φόρτωσης του, καταφθάνει στην Χαλκίδα ο Γάλλος περιηγητής Αλεξάντερ Μπυσόν (Jean Alexandre Buchon)[6], ο οποίος είχε ήδη πληροφορηθεί για τα καθέκαστα ευρισκόμενος στην Ελλάδα από τις 5 Δεκεμβρίου 1840, σπεύδει να παρατηρήσει από κοντά τα ευρεθέντα αντικείμενα. Ο επιφανής ακαδημαϊκός εντυπωσιασμένος, καταλαβαίνει ότι πρόκειται για μία ογκώδη και μοναδική συλλογή μεσαιωνικών πανοπλιών και εξαρτημάτων οπλισμού από την Δυτική Ευρώπη, ίσως η μεγαλύτερη που είχε ανακαλυφθεί ποτέ, αλλά δεν του δόθηκε η δυνατότητα να την εξετάσει επί τόπου, καθώς πρέπει προφανώς να έτυχε πάνω στην διαδικασία έναρξης της αποστολής της. Έτσι, αιτήθηκε την σχετική άδεια από την αυτού μεγαλειότητα, τον βασιλιά της Ελλάδας Όθωνα, για να ικανοποιήσει την διακριτική επιθυμία του στην Ελληνική πρωτεύουσα.

Το πολύτιμο φορτίο ήταν κατά πολύ ελαφρύτερο όταν έφτασε στην Αθήνα…

Στο μεταξύ, ο μεσαιωνικός εξοπλισμός από τη Χαλκίδα μεταφέρθηκε στην Αθήνα και τοποθετήθηκε σε μία από τις αίθουσες των νέων ανακτόρων (σημερινή Βουλή των Ελλήνων), τα οποία τελούσαν ακόμα υπό ανέγερση[7], για να τον μελετήσει ο Μπυσόν που έλαβε συγχρόνως και την συγκατάθεση του Όθωνα.

     Τότε έγιναν αντιληπτές και οι πρώτες διαρροές, προδικάζοντας την σφετεριστική τύχη των πολεμικών κειμηλίων. Σε ένα καυστικό σχόλιο του, ο Μπυσόν υπαινίσσεται πως το φορτίο ήταν κατά πολύ ελαφρύτερο όταν αφίχθηκε στην Αθήνα, από εκείνο που αναχώρησε από την Χαλκίδα. Είναι άγνωστο το είδος και η ποσότητα των αντικειμένων αυτής της αρχικής υπεξαίρεσης, όπως άλλωστε και ο προορισμός τους. Εικάζεται ότι πολλά κατέληξαν μετέπειτα σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές του Λονδίνου, αλλά δεν είναι δυνατόν να διασταυρωθεί τεκμηριωμένα κάτι τέτοιο, τουλάχιστον μέχρι στιγμής μέσα από επίσημα έγγραφα και εκθέσεις. Στην συλλογή που τελικά κατάφερε να εξετάσει ο Γάλλος διανοούμενος το 1841, περιλαμβάνονταν γύρω στα εκατό σιδερένια κράνη διαφόρων τύπων, αρκετές εκατοντάδες από μέλη πανοπλιών, όπως μεταλλικές πλάκες θωράκισης (ημιθώρακες – brigantines), οι οποίες προσαρμόζονταν πάνω σε λινό επενδύτη και συνιστούσαν τον κορμό της πανοπλίας, επωμίδες, περιβραχιόνια, περιμηρίδια, επιγονατίδες, περικνημίδες, περικάρπια χειρόκτια κ.α.. Τα υλικά έμοιαζαν να είναι χρησιμοποιημένα και αποσυναρμολογημένα. Επιπλέον, συγκαταλέγονταν μεγάλος αριθμός από τετράπλευρες αιχμές δοράτων, αιχμές βελών και λογχών, ακόμα και πληθώρα σιδερένιων αγκαθωτών αστέρων (τρίβολων), οι οποίοι διασκορπίζονταν κατά μάζες, για να παρακωλύσουν την έφοδο του εχθρού και να αναστείλλουν την επέλαση του ιππικού. Ωστόσο, δυστυχώς δεν έγινε καμία απολύτως απογραφή όλων αυτών των σημαντικών ευρημάτων.

Ενθύμια μιας αιματηρής νίκης;

Ο Μπυσόν μόλις περάτωσε το έργο του στην αίθουσα των νέων ανακτόρων, έγραψε μία ενθουσιώδη επιστολή στις 12 Φεβρουαρίου 1841 προς τον συντάκτη της εφημερίδας «Ελληνικός Ταχυδρόμος», περί των «πανοπλιών του μεσαίωνος ευρεθεισών εις Χαλκίδα της Ευβοίας»[8].

     Στην ουσία το μακροσκελές έγγραφο αποτελούσε ένα ιδιάζον πόρισμα της εξέτασης του, όπου αποφαίνονταν ότι τα στρατιωτικά αντικείμενα ανάγονταν στα τέλη του 13^ου με αρχές του 14^ου αιώνα. Εν συντομία, εικάζει ότι ανήκαν σε φονευθέντες πολεμιστές και των δύο παρατάξεων, που ενεπλάκησαν στην καθοριστική μάχη του Βοιωτικού Κηφισού κοντά στην λίμνη Κωπαΐδα[9] στις 15 Μαρτίου 1311, κατά την οποία το στράτευμα των Γαλλικών ηγεμονιών του Ελληνικού χώρου, υπέστη συντριπτική ήττα από την δύναμη της διαβόητης «Καταλανικής εταιρείας» και των Τούρκων – Τουρκόπουλων συμμάχων της. Από τους φανταχτερούς Γάλλους ιππότες διασώθηκαν μόνο δύο, ένας εκ των οποίων ήταν ο υποτελής τους Λομβαρδός τριτημόριος της Εύβοιας, Βονιφάτιος ντα Βερόνα (Bonifacio da Verona), που κατόπιν αρνήθηκε την τιμητική πρόταση των Καταλανών να αναλάβει την αρχηγία τους. Στον απόηχο της μάχης, οι Ισπανοί μισθοφόροι αφαίρεσαν από τους πεσόντες εχθρούς τους τις περίτεχνες διακοσμημένες πανοπλίες και όλα τα επιθετικά όπλα, ενώ επέτρεψαν στον Βονιφάτιο να περισυλλέξει από το πεδίο όσα είδη πολεμικής εξάρτησης και οπλισμού ήταν βεβλαμμένα και να μεταφέρει στην έδρα της εξουσίας του, την γειτονική Χαλκίδα. Σύμφωνα με την εκτίμηση του Γάλλου περιηγητή, το σχήμα των ευρεθέντων πανοπλιών της Χαλκίδας, η ανεπιτήδευτη κατασκευή τους και τα επιφανειακά χτυπήματα τους, αποδεικνύουν ότι δεν φυλάσσονταν σε οπλοστάσιο προς μελλοντική στρατιωτική χρήση, αλλά ότι διατηρούνταν μόνο ως προσφιλή ενθύμια, μακριά από την κοινή περιέργεια, και μόλις μετά από πεντακόσια έτη αποκαλύφθηκε η υπόγεια θολωτή αίθουσα που είχαν αποτεθεί, όταν γκρεμίστηκε ένας τοίχος.

Αποδείξεις πως ο οπλισμός είναι Ιταλικός, των μέσων του 15^ου αιώνα.

Ο Μπυσόν έβγαλε το παραπάνω παρορμητικό συμπέρασμα αναγνωρίζοντας τις παρατιθέμενες περικεφαλαίες ως Γαλλικές, Καταλανικές και Τουρκοπουλικές, τονίζοντας ότι το κωνικό σχήμα των τελευταίων σώζονταν ακόμα στην εποχή του στην Ασία και Περσία.

     Ωστόσο, ο ίδιος δεν κατείχε εξειδικευμένες γνώσεις πάνω στον μεσαιωνικό οπλισμό, καθώς όπως πιστοποιήθηκε στις αρχές του 20^ου αιώνα η πλειονότητα των κρανών προέρχονταν από την βόρεια Ιταλία και ελάχιστα από αυτά ήταν Τουρκικά, αλλά και η χρονολόγηση τους ήταν σαφώς μεταγενέστερη. Επιπλέον, η ιστορική σύνδεση των αντικειμένων με τους πολεμιστές της μάχης του Βοιωτικού Κηφισού και τον Βονιφάτιο ντα Βερόνα ήταν εξίσου εσφαλμένη. Ο Γάλλος διανοούμενος κατά την περιήγηση του αναζητούσε και κατέγραφε οποιοδήποτε στοιχείο και μνημείο είχε σχέση με τις Φράγκικές ηγεμονίες στην Ελλάδα, σε μία προσπάθεια να αναδείξει την παρουσία και την δράση στην χώρα μας των μεσαιωνικών συμπατριωτών του. Η συλλογή της Χαλκίδας του πρόσφερε μία πρώτης τάξεως ευκαιρία, έτσι ώστε να προβάλλει την σύγκρουση όπου αφανίστηκε το απαύγασμα της Φράγκικης ιπποσύνης. Η άποψη του Μπυσόν είναι λίαν παραπλανητική, αν λάβουμε υπόψη ότι οι Βενετσιάνοι είχαν εκτοπίσει τον Βονιφάτιο από το φέουδο του στην νότια Εύβοια το 1309, τηρώντας μία μόνιμη εχθρική στάση απέναντι του, ενώ δεν υπήρξε ποτέ κυρίαρχος του Νεγροπόντε (Χαλκίδας), που είχε μεταβληθεί ήδη σε μία κραταιά αποικία της Γαληνότατης Δημοκρατίας. Οι Βενετσιάνικες αρχές δεν θα επέτρεπαν σε καμία περίπτωση στον αντιπαθή Λομβαρδό βαρώνο να εισέλθει στην καστροπολιτεία έστω και για να αποτίσει φόρο τιμής στους πεσόντες συμμαχητές του, όταν μάλιστα άρχισε να δείχνει φιλικά διακείμενος από την πρώτη στιγμή προς τους μισητούς Καταλανούς, με τους οποίους δεν άργησε να συμπράξει. Πάντως, πρέπει να αποδώσουμε τα εύσημα στον Μπυσόν, διότι προς το τέλος της επιστολής του προτείνει την δημιουργία ενός «εμβρύου Μουσείου» στην Αθήνα, όπου θα επιδεικνύονταν οι ευρεθείσες πανοπλίες της Χαλκίδας μαζί με άλλα υλικά της μεσαιωνικής εποχής από τον Ελληνικό χώρο, μία προοπτική που θα καθυστερήσει αρκετά να υλοποιηθεί.

Σπάνια πολεμικά δείγματα μιας μακρινής εποχής

Σύντομα τα μεσαιωνικά κειμήλια έγιναν γνωστά στο εξωτερικό με την επωνυμία «Chalcis Hoard», δηλώνοντας τον στρατιωτικό αποθέτη οπλισμού της Χαλκίδας και κέντρισαν το ενδιαφέρον πλείστων μεσαιωνολόγων και ιστοριοδιφών, καθόσον τα Ευρωπαϊκά δείγματα πανοπλιών του 14^ου – 15^ου αιώνα ήταν εξαιρετικά σπάνια.

     Η επιβεβλημένη μελέτη τους θα φώτιζε τις σκοτεινές πτυχές της ατομικής πολεμικής εξάρτησης εκείνης της περιόδου. Σίγουρα πολλοί συλλέκτες θα επιθυμούσαν διακαώς να αποκτήσουν ορισμένα κομμάτια από την συλλογή και ενδεχομένως να είχαν κινήσει τα νήματα προς αυτή την κατεύθυνση διαθέτοντας τις κατάλληλες διασυνδέσεις, δεδομένου ότι τον κρατικό μηχανισμό στελέχωναν αρκετοί, αν όχι πολλοί, αλλοδαποί σύμβουλοι και αξιωματούχοι για τις επόμενες δεκαετίες. Πάντως, δεν φαίνεται να πραγματοποιήθηκε καμία περαιτέρω υπεξαίρεση της έως τις αρχές του 20^ου αιώνα, εκτός από την προαναφερθείσα κατά την μεταφορά της από την Χαλκίδα στην Αθήνα, την οποία αφήνει να εννοηθεί ο Μπυσόν.

Τμήμα της πολύτιμης συλλογής περνάει υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες στα χέρια Αμερικανού συλλέκτη

Τον Μάιο του 1882, ιδρύεται η Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία[10]. Ένα από τα ιδρυτικά μέλη της υπήρξε ο διακεκριμένος ιστορικός Σπυρίδων Λάμπρος[11], ο πατέρας του οποίου θα μας απασχολήσει στα θέματα των άλλων δύο χαμένων μεσαιωνικών θησαυρών της Χαλκίδας.

     Η Εταιρεία επιδίδεται συστηματικά στο έργο της συγκέντρωσης των συναφών αντικειμένων και τα αποθηκεύει σε μία αίθουσα του νεόδμητου μεγάρου του Ελληνικού Κοινοβουλίου (σημερινή Παλαιά Βουλή). Κατά πάσα πιθανότητα εκεί μεταφέρθηκε και η συλλογή εξοπλισμού της Χαλκίδας, η οποία υποθέτουμε ότι μέχρι τότε φυλάσσονταν ακέραια σε κάποιο χώρο των νέων βασιλικών ανακτόρων από το 1841. Από εδώ και πέρα θα μετατρέπονταν σε έρμαιο ενός επιτήδειου Αμερικάνου συλλέκτη, λάτρη της Ευρωπαϊκής μεσαιωνικής παράδοσης και γενικότερα των πανοπλιών και του εξοπλισμού.

     Στα 1891 ο εικοσιτετράχρονος Μπάσφορντ Ντην (Bashford Dean) μόλις έχει τελειώσει το διδακτορικό του πάνω στην επιστήμη της ζωολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια (Columbia) της Νέας Υόρκης και αποφασίζει να ταξιδέψει στην εξωτική Ανατολή. Στο πρόγραμμα του περιλαμβάνονταν και η Ελλάδα, όπου κατά την παραμονή του στην Αθήνα πληροφορείται τυχαία για την ύπαρξη της μεσαιωνικής συλλογής της Χαλκίδας και ενθουσιάζεται, καθώς είχε εμμονικό πάθος με οτιδήποτε είχε σχέση με εκείνη την εποχή, θεωρώντας τον εαυτό του ως έναν εκκολαπτόμενο μεσαιωνολόγο. Μέσω της διπλωματικής οδού, του παρέχεται η δυνατότητα να περιεργαστεί από κοντά τα κειμήλια στην αίθουσα – αποθήκη του τότε Ελληνικού Κοινοβουλίου και να έρθει σε προσωπική επαφή με τους υπεύθυνους της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας. Ο νεαρός Αμερικάνος ξεκινάει άμεσα τις διαπραγματεύσεις μαζί τους, αποσκοπώντας να περιέλθουν τα καλύτερα τεμάχια στην κατοχή του, έναντι αδρής χρηματικής αποζημίωσης. Αν και σε πρώτη φάση οι συζητήσεις απέβησαν μάλλον άκαρπες, εντούτοις μάλλον πέτυχε να αποσπάσει κάποιες υποσχέσεις, αν επιλύονταν μερικά διαδικαστικά ζητήματα. Στο πλαίσιο αυτό φαίνεται ότι δεσμεύτηκαν 32 κράνη για λογαριασμό του, τα οποία τηρούνταν αποθηκευμένα ξεχωριστά από την υπόλοιπη συλλογή. Το γεγονός αυτό σηματοδότησε την απαρχή της διάσπασης της.

Οι πανοπλίες της Βενετσιάνικης φρουράς του Νεγροπόντε

Στα 1896 παραχωρείται στην Εταιρεία μία ευρύχωρη αίθουσα στο νεόχτιστο κεντρικό κτίριο του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, όπου συγκροτείται το πρώτο Ιστορικό και Εθνολογικό Μουσείο της χώρας.

     Τα περισυλλεγέντα υλικά μετακομίζονται από το μέγαρο του Ελληνικού Κοινοβουλίου και εκτίθενται δημόσια πλέον τα κυριότερα από αυτά, συμπεριλαμβανομένου και ένα μεγάλο μέρος από τα πολεμικά κειμήλια της Χαλκίδας. Τα τεμάχια της συλλογής θα φωτογραφηθούν στα 1905 από τον Σκωτσέζο αρχιτέκτονα Ράμσεϊ Τραγκουάϊρ (Ramsay Traquair), ο οποίος θα προβεί σε μετρήσεις των μεγεθών τους και θα κρατήσει σημειώσεις, επ’ ωφελεία του Ιδρύματος Βυζαντινών Ερευνών και Εκδόσεων της Βρετανικής Σχολής Αθηνών[12]. Κατόπιν, το αρχείο θα μεταβιβαστεί και θα μελετηθεί από τον ιστορικό Τσαρλς Φουλκς (Charles Ffoulkes), μετέπειτα διευθυντή του Πύργου του Λονδίνου. Ο Βρετανός ειδικός θεωρούνταν αυθεντία σε θέματα μεσαιωνικού εξοπλισμού και δημοσίευσε την σχετική πραγματεία του τον Φεβρουάριο του 1911, με μέριμνα της Εταιρείας Αρχαιοτήτων του Λονδίνου (Society of Antiquaries of London). Η γνωμοδότηση του είναι πλήρως εμπεριστατωμένη και διαφωτιστική, αναιρώντας την εικασία του Αλεξάντερ Μπυσόν ότι οι πανοπλίες ανήκαν σε νεκρούς πολεμιστές της μάχης του Βοιωτικού Κηφισού στα 1311, καθώς κάλυπταν ένα χρονικό εύρος έως τα μέσα του 15^ου αιώνα. Όλα τα υλικά έδειχναν να διατηρούνται σε ικανοποιητική κατάσταση και πιστοποιήθηκαν οι κατηγορίες τους, ενώ η πλειοψηφία τους ταυτοποιήθηκε ως προϊόντα εργαστηρίων της βόρειας Ιταλίας και κυρίως της Βενετίας, οδηγώντας στο συμπέρασμα πως χρησιμοποιήθηκαν από στρατιώτες της Βενετσιάνικης φρουράς του Νεγροπόντε (Χαλκίδας). Ο Φουλκς αναφέρει ότι τότε υπήρχαν 63 κράνη από τα συνολικά 95 που περιλαμβάνονταν στην αρχική συλλογή, υποθέτοντας πως κάποια δείγματα χάθηκαν ή διατέθηκαν αλλού. Η πληροφορία αυτή ενισχύει την υποψία ότι παρακρατήθηκαν 32 τεμάχια υπέρ του Μπάσφορντ Ντην και δεν παρουσιάστηκαν κατά την φωτογράφηση, αφού ήταν ακόμα σε εξέλιξη οι μυστικές διαβουλεύσεις για την εκχώρηση τους.

     Οι κατηγορίες των καταμετρηθέντων κρανών ήταν οι εξής: κωνικά τύπου bascinet (με προσωπίδα ή χωρίς ή με προτεταμένες παραγναθίδες), κωνικά τύπου Venetian salade (ή barbute) με προτεταμένες παραγναθίδες οπτικού ανοίγματος σχήματος «Υ» ή «Τ», κωνικά τύπου salade ακάλυπτου προσώπου, στρογγυλά και διάφορα άλλα τύπου salade και περικεφαλαίες με συγκλίνουσα προσωπίδα τύπου armet. Ανάμεσα τους συμπεριλαμβάνονταν δύο μεγάλες κάσκες με προσωπίδα, κολάρο και μακρύ ουραίο καταυχένιο Γερμανικού – Γοτθικού τύπου bascinet και επτά υψίκορφα Τουρκικά κράνη κατασκευασμένα από πολύ λεπτό μέταλλο[13]. Ορισμένα κωνικά τύπου bascinet εμφάνιζαν ελαφρές μορφολογικές αποκλίσεις από το πρότυπο, οι οποίες σύμφωνα με τον Φουλκς οφείλονταν σε επισκευές και προσθήκες, που έγιναν από οπλουργούς του Βενετσιάνικου στρατού στο Νεγροπόντε και μερικά δείγματα έφεραν χτυπήματα, υποδηλώνοντας ότι οι κάτοχοι τους συμμετείχαν σε ένοπλη συμπλοκή.

Σχεδόν το σύνολο του εξοπλισμού χρονολογείτε από τον 14^ου αιώνα μέχρι τα μέσα του 15^ου

Από την μελέτη του Φουλκς πληροφορούμαστε ότι τα απάρτια των πανοπλιών ήταν τοποθετημένα σε δύο μεγάλα κιβώτια, γεμάτα από περιμηρίδια, επιγονατίδες, περικνημίδες, χειρόκτια, περιβραχιόνια και μεταλλικά μέλη στηθαίων και οπίσθιων πλακών θωράκισης (ημιθώρακες – brigantines).

     Σχεδόν το σύνολο του εξοπλισμού ανάγεται μεταξύ του 14^ου με μέσα του 15^ου αιώνα, χωρίς να αναφέρεται η ακριβής ποσότητα τους, με λίγα από τα τεμάχια να τείνουν ελαφρά προς το Γερμανικό – Γοτθικό ύφος. Στις μεταλλικές επιφάνειες δεν διακρίνονται εραλδικά ή ιδιοκτησιακά σύμβολα, αλλά σε κάποιες πλάκες θωράκισης εντοπίζονται εγχάρακτα αποτυπώματα των κατασκευαστών οπλουργών, όπως γράμματα, ροζέτες κ.α.. Επίσης, επισημαίνεται η παρουσία και ενός κιβωτίου πλήρους από αιχμές βελών και αγκαθωτούς αστέρες (τρίβολους), που δυστυχώς μάλλον κρίθηκαν από τον Ράμσεϊ Τραγκουάϊρ ως ασήμαντα και δεν πρέπει να φωτογραφήθηκαν.