15/6/1470: Η Τούρκικη αρμάδα έξω από τα τείχη του Ευρίπου. Οι προετοιμασίες της πρώτης μέρας. Η κατάσταση των Ενετών πίσω από τα τείχη. Πόσοι και ποιοι ήταν οι γενναίοι υπερασπιστές του Νεγροπόντε.
Πρώτο μέρος: Το ιστορικό πλαίσιο της άλωσης του Νεγροπόντε από τον Μωάμεθ τον Β΄. Τα ταραγμένα χρόνια της Φραγκικής και Ενετικής κυριαρχίας στην Εύβοια, από το 1204 έως το 1458 και τις παραμονές της πολιορκίας.
Δεύτερο μέρος: Ο Μωάμεθ ο Β’ περιδιαβαίνει ειρηνικά το Νεγροπόντε επιθεωρώντας το. Οι παραμονές της πολιορκίας από το 1458 έως και το Μάιο του 1470.
Τρίτο μέρος: 3-6-1470: Η Τουρκική αρμάδα ξεκινά από την Καλλίπολη το ταξίδι της για το Νεγροπόντε. Η καταστροφική πορεία του διπλάσιου σε αριθμό στόλου -από την αντίστοιχη πολιορκία της Κωνστ/νούπολης- μέχρι να φτάσει στην Ευβοϊκή καστροπολιτεία.
Ιστορικές πηγές:
«Δύο Βενετσιάνικα χρονικά για την Άλωση της Χαλκίδας από τους Τούρκους στα 1470», Γ. Γκίκα, τόμος ΣΤ΄, Αθήνα, Αρχείο Ευβοϊκών Μελετών, 1959.
«Η Άλωσης της Χαλκίδος από τον Μωάμεθ τον Β’ (το έτος 1470)», Παναγιώτου Δ. Μαστροδημήτρη, Κατά τον Βαρβερινόν Ελληνικόν Κώδικα του ΙΣΤ αιώνα.
«Τζοβάν Μαρία Αντζολέλλο: ένας Ενετός του 15ου αιώνα στην Αυλή του μεγάλου Τούρκου», μετάφραση Δημήτρης Δεληολάνης, Εκδόσεις Στοχαστής, 1998.
«Πόλεμος και Αγιότητα: Η πτώση της Εύβοιας στους Οθωμανούς το 1470 & Αγίες στη Βενετία», διάλεξη στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη του Reinhold Mueller (Πανεπιστήμιο Βενετίας), μετάφραση Μαρία Σμάλη.
«The Papacy and the Levant, 1204-1571», Kenneth Meyer Setton, V.2. American Philosophical Society, Philadelphia 1976.
«City of fortune (How Venice Won and Lost a Naval Empire)», Roger Crowley. Faber, 2011
«Η πολιορκία και το πάρσιμο της Χαλκίδας από τον σουλτάν Μεμέτη στα 1470», Φώτης Κόντογλου.
«Τα “Ευβοϊκά” του Εβλια Τσελεμπή», Γ. I. Φουσαρά, ΕΕΣ.
Wikipedia
Πηγές – Χρονικά:
Giacomo Rizzardo, γραμματικός του πλοιάρχου Λορέντσο Κονταρίνι.
Καλόγερου Jocopo από την Castellana.
Τζοβάν Μαρία Αντζολέλλο.
15/6/1470. Ο Τούρκικος στόλος φτάνει στη Χαλκίδα
Το πρωινό της 15ης Ιουνίου 1470[1], σύμφωνα με πρωτότυπα έγγραφα του Ενετικού Αρχείου και το χρονικό του Τζιάκομο Ριτσάρντο (Giacomo Rizzardo)[2], οι κάτοικοι του Νεγροπόντε ξύπνησαν μαθαίνοντας ένα τρομακτικό νέο: η Τούρκικη αρμάδα του Μαχμούτ πασά, του καλύτερου ναυάρχου του Μωάμεθ Β’, ήταν προ των τειχών της καστροπολιτείας.
Στις οκτώ το πρωί, ανήμερα της γιορτής του Αγίου Βίτου, το μεγαλύτερο τμήμα του Τούρκικου στόλου προσέγγιζε το Νεγροπόντε από το νότιο Ευβοϊκό κόλπο[3], προσορμίζοντας τμήμα του στο νησάκι Μιλεμόζα[4]. Εκεί κατέβηκαν οι πρώτοι άντρες, στήνοντας τις σκηνές τους στην ακρογιαλιά. Το κύριο τμήμα του στόλου κατευθύνθηκε προς το σημερινό κόλπο του Αγίου Στεφάνου, όπου και αγκυροβόλησε. Τα οθωμανικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στη θέση «Τροχός» («il Trocco»), μια περιοχή στις νότιες απολήξεις του Βαθροβουνίου (όπου σήμερα τα φανάρια της Λαμψάκου). Υπάρχουν όμως και προφορικές μαρτυρίες πως τουλάχιστον έως και πρόσφατα με το τοπωνύμιο αυτό ήταν γνωστός και ο διπλανός Άγιος Στέφανος. Κάτι που οδηγεί στο λογικό συμπέρασμα πως στην ευρύτερη περιοχή του στήθηκε το μεγαλύτερο οθωμανικό στρατόπεδο την πρώτη μέρα, καθώς ο οθωμανός αρχιναύαρχος Μαχμούτ Πασάς βρήκε ανοιχτό χώρο εκτός βεληνεκούς των ενετικών πυρών, για να στήσουν με ασφάλεια τις σκηνές τους, αλλά και πολύ και καλό νερό από τις πηγές της Αρέθουσας για τις ανάγκες του πολυπληθούς εκστρατευτικού σώματος[5]. Την ημέρα που έφτασε ο τούρκικος στόλος στη Χαλκίδα, δεν υπάρχουν αναφορές για αψιμαχίες. Οι Τούρκοι προσάραξαν ανενόχλητοι και προτίμησαν να κατασκηνώσουν ώστε να ξεκουραστούν από το πολυήμερο ταξίδι τους και να πάρουν δυνάμεις. Πιθανότατα όμως να ξεκίνησαν και κάποιες προπαρασκευαστικές εργασίες, εποπτεύοντας τα σημεία όπου θα στήνονταν τα υπόλοιπα στρατόπεδα, όταν θα έφτανε ο υπόλοιπος πολυάριθμος στρατός ξηράς, με τον ίδιο τον Μωάμεθ Β΄επικεφαλής…
Κρητικός τοξότης στον ενετικό στρατό.
Πόσοι βρίσκονταν πίσω από τα τείχη του Νεγροπόντε κατά τη διάρκεια της πολιορκίας;
Ως προς τον αριθμό των ανθρώπων που βρίσκονταν στη Χαλκίδα εκείνες τις τρομερές ημέρες δεν έχουμε απόλυτη εικόνα. Ποια λοιπόν είναι τα δεδομένα μας και τι εξάγεται από αυτά;
Από διάφορες πηγές βλέπουμε πως το Νεγροπόντε το δεύτερο μισό του 15ου αιώνα μετρούσε 2.500 κατοίκους. Υπάρχουν όμως αναφορές για πληθυσμό 25.000 εντός των τειχών κατά τη διάρκεια της πολιορκίας! Ο συγκεκριμένος αριθμός, αν δεν πρόκειται περί υπερβολής, μπορεί να ισχύει μόνον αν δεχτούμε πως προσέτρεξαν για προστασία στο κάστρο και οι γύρω πληθυσμοί, από τα χωριά, τους συνοικισμούς, κτλ., καθώς επίσης και από την αναφορά για «χιλιάδες πρόσφυγες» από τη Μυτιλήνη, που έφτασαν στη Χαλκίδα το 1464. Ίσως πάλι η αλήθεια να βρίσκεται κάπου στη μέση, κάτι που αποτολμούμε να συμπεράνουμε από την αναφορά για συνολικά 6.000 νεκρούς μετά την άλωση της πόλης. Πλην ελαχίστων, όλοι όσοι «είχαν αποκτήσει μούσι» δηλαδή ήταν μετεφηβικής και άνω ηλικίας, σφαγιάσθηκαν από τον Μωάμεθ Β’ (όπως αναλυτικά θα δούμε παρακάτω). Γλύτωσαν τη ζωή τους, με τίμημα την πώληση τους στα σκλαβοπάζαρα, μόνον τα παιδιά. Σύμφωνα με τα παραπάνω λοιπόν, δική μας εκτίμηση είναι πως κατά τη διάρκεια της πολιορκίας βρίσκονταν εντός των τειχών 7-10.000 άτομα[6].
Βενετοί στρατιώτες, δεύτερο ήμισυ του 15ου αιώνα.
Πόσοι και ποιοι ήταν οι γενναίοι υπερασπιστές της καστροπολιτείας;
Σύμφωνα με τα παραπάνω, οι μάχιμοι της πόλης δεν πρέπει να ξεπερνούσαν τους 5-7.000 ανθρώπους. Σε κάθε περίπτωση, αυτός ο αριθμός αποτελεί προσωπική λογική εκτίμηση και σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί ιστορικά αποδεδειγμένο γεγονός, καθώς από καμία «πηγή» δεν προσδιορίζεται ο ακριβής αριθμός των υπερασπιστών της πόλεως.
Γνωρίζουμε όμως πως εκτός από την τακτική φρουρά είχαν έρθει προς ενίσχυση της πόλης:
1) 400 πεζοί και 300 Μπαλιστάριοι (balistrieri) τo 1459.
2) 500 τοξότες από την Κρήτη το 1460.
3) 416 μπαλιστάριοι, σιοπετιέροι (schiopeteri, βλ. μέρος 3ον) και λανζαρουόλι (lanzaruolli, βλ. μέρος 3ον) από το 1460 ως το 1462, υπό τις διαταγές του Μαρκ Ντελ Όρο (Mark Dell Oro).
4) 500 πεζικάριοι, 25 άλογα, 18 τοξότες και 100 σιοπετιέροι το 1461, υπό της διαταγές του Τζιοβάνι Βιλάνι (Giovanni Villani).
5) 100 επιστρατευμένοι τοξότες από την Κρήτη το 1467.
6) 500 έκτακτοι μισθοφόροι στις αρχές του 1470.
7) 700 τοξότες από την Κρήτη, υπό την διοίκηση του Κωνσταντίνου Χορτάτζη (χωρίς να διευκρινίζεται αν μέρος αυτών αποτελεί τμήμα της βοήθειας που εστάλει το 1459).
8) 500 μισθοφόροι, με αρχηγό τον Τομάσο Σκιάβο (Tomasso Schiavo), οι οποίοι χειρίζονταν τις πολεμικές μηχανές.
Σύνολο: 3.834. Συμπερασματικά, στις επάλξεις του Νεγροπόντε βρίσκονταν περίπου 3-5.000 επαγγελματίες στρατιώτες, συνυπολογίζοντας και την τακτική φρουρά. Οι υπόλοιποι υπερασπιστές ήταν κάτοικοι της πόλης. Στις μάχες πήραν μέρος ακόμη και γυναικόπαιδα. Ως προς τη σύνθεση τώρα των αμυνόμενων, αυτή ήταν πολυεθνική: Ιταλοί απ’ όλα τα μέρη της χερσονήσου, Έλληνες, Σλάβοι, Ισπανοί, Φράγκοι, Γερμανοί, Σκοτσέζοι, Ούγγροι, ακόμη και ένας από την Κριμαία έχει καταγραφεί.. Η δύναμη αυτή ήταν φυσικά υπερβολικά μικρότερη της αντίστοιχης Τουρκικής (όπως θα δούμε στο 5ο μέρος), αλλά επέδειξε καθ’ όλη τη διάρκεια της πολιορκίας μεγαλείο ψυχής.
Σε Διοικητικό επίπεδο, η Βενετία είχε στο Νεγροπόντε διορισμένους τρείς ικανούς άντρες. Τον Δικαστικό και Οικονομικό Διοικητή Ιωάννη Βανδομέρο και τον εμπειροπόλεμο Αρχηγό του Στρατού Λουίζο Κάλβο, οι οποίοι τελούσαν υπό τις διαταγές του πιο τραγικού ήρωα της ιστορίας μας: Του Βαΐλου (Διοικητή Ευβοίας), Πάολο Ερίτζο (Paulo Erizzo)…
Διαβάστε εδώ το πέμπτο μέρος του αφιερώματος στην Άλωση της Χαλκίδας (16 και 17/6/1470. H δεύτερη και η τρίτη μέρα της πολιορκίας. Οι πρώτες μικρές αψιμαχίες των αντιμαχόμενων στρατοπέδων, πριν τις εφόδους του Σουλτάνου).
Παραπομπές:
[1] Σε αντίθεση με την 8η Ιουλίου που αναφέρει ως ημέρα άφιξης ο Αντζολέλλο στο χρονικό του.
[2] Το χρονικό του Τζιάκομο Ριτσάρντο (Giacomo Rizzardo) είναι το ένα από τα τρία συνολικά που γράφτηκαν για την άλωση του Νεγροπόντε, αποτελώντας σήμερα τις κύριες πηγές μας για την εξιστόρηση της πολιορκίας. Το πρώτο από τα υπόλοιπα δύο είναι γραμμένο από τον ενετό έμπορο Τζιοβάν – Μαρία Αντζολέλλο (Giovan – Maria Angiolello), για τον οποίο μπορείτε αναλυτικά να διαβάσετε εδώ. Το δεύτερο είναι γραμμένο από το μοναχό Γιόκοπο ντέλλα Καστελλάνα (Jocopo dalla Castellana). Το χρονικό του τελευταίου ποτέ δε δημοσιεύθηκε ολόκληρο και από πολλούς αμφισβητείτε κατά πόσον ήταν αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων, όπως υποστηρίζει στο κείμενο του. Ο Ριτσάρντο ήταν γραμματικός του Λορέντσο Κονταρίνι, που ήταν πλοίαρχος μιας μεγάλης γαλέρας της Φλάντρας η οποία εστάλει από τη Βενετία ώστε να ενισχύσει το στόλο του Νικολό ντα Κανάλε. Συνεπώς, ο Ριτσάρντο έζησε τα γεγονότα της πολιορκίας από κοντά τις τελευταίες μέρες της, συμπληρώνοντας από διηγήσεις τις πρώτες. Το χειρόγραφο του γραμματικού βρέθηκε από τον Εμμανουέλ Τζιγκόνια (Emmanuelle A. Gigogna) ο οποίος και το πρωτοτύπωσε το 1844. Η συγκεκριμένη έκδοση συμπληρώθηκε με τέσσερα ντοκουμέντα: Το πρώτο περιγράφει τη διάταξη του στόλου των Βενετών που σκοπό είχε την ανακατάληψη της Χαλκίδας. Το δεύτερο είναι η επιστολή που έστειλε η Βενετική Σύγκλητος στο βασιλιά της Νεάπολης Φερδινάνδο, σχετικά με τη άλωση της Χαλκίδας. Το τρίτο αποτελεί ένα απόσπασμα επιστολής της Συγκλήτου προς τους ρήτορες της Ρώμης αναφορικά με την άλωση. Και το τέταρτο έχει να κάνει με την αγγελθείσα καταδικαστική απόφαση του Νικολό ντα Κανάλε μετά την άλωση, για την αδράνεια που επέδειξε οδηγώντας στο χάσιμο της πόλης. Τέλος, στο χρονικό του Ριτσάρντο παρατίθεται ένας σημαντικός πίνακας όπου αναφέρονται κάποια νησιά του Αιγαίου και ο πληθυσμός τους εκείνη την περίοδο
[3] Σύμφωνα με τη μετάφραση του Γιάννη Γκίκα («Δύο Βενετσιάνικα χρονικά για την Άλωση της Χαλκίδας από τους Τούρκους στα 1470», τόμος ΣΤ’, Αθήνα, Αρχείο Ευβοϊκών Μελετών, 1959), ο μοναχός Τζάκοπο ντέλλα Καστελλάνα (Jocopo dalla Castellana) αναφέρει στο χρονικό του πως «ο Τουρκικός στόλος έφτασε στο Νεγροπόντε από τη μεριά της Καρύστου και του λιμανιού του porto Leone», δίνοντας την επεξήγηση «Πειραιάς» για το τελευταίο, καθώς ισχύει πως αυτή ήταν η ονομασία του επί φραγκοκρατίας. Η εξήγηση αυτή όμως είναι πιθανότατα λανθασμένη, άπαξ και εφόσον στο πρωτότυπο χρονικό αναφέρει «P. Leon» (και όχι ολογράφως porto Leone), κάνοντας τον Γκίκα να αποδώσει αυτό ως «Porto Leone». Ως P. Leon συναντάμε σε χάρτες εκείνης της περιόδου το σημερινό ακρωτήριο Στρογγυλό δυτικά των Στυρών, όπου επί λατινοκρατίας ονομαζόταν «Punta Leone» (και την κλασική περίοδο «ακρωτήριο Λέων») και από εκεί φυσικά πέρασε ο οθωμανικός στόλος πριν φτάσει στη Χαλκίδα. Τη συγκεκριμένη τοπωνυμική παρατήρηση – διόρθωση εξέθεσε σε σχετική κουβέντα μας στο γκρουπ «Φίλοι Ιστορίας Χαλκίδας» του Facebook ο φίλος Γιώργος Λόης. Για την τεκμηρίωση του ισχυρισμού του επισύναψε τμήμα χάρτη του Κερκυραίου λόγιου και χαρτογράφου Νικόλαου Σοφιανού του 1552, όπου αναγράφεται το ακρωτήριο με την Λατινική του ονομασία (p. Leon) και απόσπασμα στρατιωτικού χάρτη όπου παρουσιάζεται με την αρχαία ονομασία του (Λέων).
[4] Μιλεμόζα. Μικρό ακατοίκητο νησάκι, απέναντι και νότια του λόφου όπου σήμερα ονομάζουμε «της Αγίας Μαρίνας». Το νησάκι αυτό ονομαζόταν «Χιλιομόδιον» από τους Βυζαντινούς και αργότερα βαπτίστηκε «Μιλεμόζα» ή «Μιλονέζα» από τους Φράγκους. Επί τουρκοκρατίας, ήταν γνωστό ως «νησί» ή «νησί του πασά», καθώς προφορική τοπική παράδοση της περιοχής μας υποστηρίζει πως εκεί ο Μωάμεθ Β΄ έθαψε τους νεκρούς του μετά την άλωση της Χαλκίδας. Στο νησάκι αυτό σήμερα φιλοξενείται ο βιολογικός καθαρισμός της Χαλκίδας.
[5] Όσον αφορά το που πρωτοελλιμενίστηκε η οθωμανική αρμάδα στο Νεγροπόντε ο Τζιάκομο Ριτσάρντο (Giacomo Rizzardo) στο χρονικό του (μετάφραση Γιάννη Γκίκα, «Δύο Βενετσιάνικα χρονικά για την Άλωση της Χαλκίδας από τους Τούρκους στα 1470». Αρχείο Ευβοϊκών Μελετών, τόμος ΣΤ’, Αθήνα, 1959) καταγράφει: «Στις οκτώ το πρωί της 15 του Ίούνη άραξε ο Τούρκικος στόλος στη Μιλεμόζα και στο Βούρκο». Ως προσδιορισμό του τελευταίου τοπωνυμίου, ο Γιάννης Γκίκας αναφέρει πως «Βούρκος είναι το αβαθές σήμερα τέλμα που βρίσκεται μεταξύ της πίσω πλευράς των στρατώνων της Χαλκίδας, του Μύλου (λόφου Μπαταριά), Βουλιαγμένης και Τούμπας», αφήνοντας να εννοηθεί πως εκεί κατέπλευσε ο οθωμανικός στόλος. Όμως ο Τζιοβάν – Μαρία Αντζολέλλο (Giovan – Maria Angiolello) στο χρονικό του (μετάφραση Δημήτρη Δεληολάνη, «Τζοβάν Μαρία Αντζολέλλο: ένας Ενετός του 15ου αιώνα στην Αυλή του μεγάλου Τούρκου», εκδόσεις Στοχαστής, 1998) αναφέρει πως «ο στόλος του Μεγάλου Τούρκου έφτασε κι αμέσως κατέλαβε χωρίς καμία παρεμβολή την τοποθεσία που ονομάζεται «Τούρκο», κοντά στην είσοδο του λιμανιού, που ονομάζεται στενό του Αγίου Μάρκου και που απέχει από την ακτή ένα μίλι περίπου». Ο Αντζολέλλο λοιπόν αφηγείται γενικά πως προσέγγισαν το λιμάνι του Βούρκου, χωρίς να διευκρινίζει αν πέρασαν μπροστά από τον προμαχώνα του Βούρκου και τον εκεί Βενετικό ναύσταθμο, δίνοντας μας ξεκάθαρα ως σημείο ελλιμενισμού μια περιοχή με το όνομα «Τούρκο». Τα παραπάνω αντικρουόμενα στοιχεία με προβλημάτισαν και σε δημόσια ανάρτηση που έκανα στο γκρουπ «Φίλοι Ιστορίας Χαλκίδας» στο Facebook διατύπωσα τις εξής ερωτήσεις: εφόσον ισχύει, πως είναι δυνατό να πέρασαν οι τούρκοι μπροστά από τα κανόνια των Βενετών στο στενό του Βούρκου (και τον πανίσχυρο κατά τα θρυλούμενα εκεί προμαχώνα του) και για ποιο λόγο να εκθέσουν σε κίνδυνο τα πλοία τους ώστε να τα ελλιμενίσουν σε μια βαλτώδη περιοχή εγκλωβίζοντας τα στα εχθρικά πυρά, από τη στιγμή που σε κοντινή απόσταση βρισκόταν ο ασφαλέστερος κόλπος του Αγίου Στεφάνου; Η απάντηση ήρθε γρήγορα από τον πανεπιστημιακό Pierre A. MacKay, ο οποίος επιβεβαίωσε ουσιαστικά την υποψία μου: «ο στόλος του Μαχμούτ Πασά ελλιμενίστηκε στη θέση «Τροχός» (Trochos), η οποία συνέχισε να αποτελεί ονομασία των πηγών της Αρέθουσας και κατά τον 20ο αιώνα. Ο Μαχμούτ πασάς έκανε εκεί το στρατόπεδο του γιατί σε αυτή την περιοχή υπήρχε ανοιχτό χώρος εκτός βεληνεκούς των ενετικών πυρών και πολύ και καλό νερό». Καταλαβαίνουμε λοιπόν εύκολα από τα παραπάνω πως η μετάφραση «Τούρκο» στο βιβλίο «Τζοβάν Μαρία Αντζολέλλο: ένας Ενετός του 15ου αιώνα στην Αυλή του μεγάλου Τούρκου» αποτελεί λανθασμένη μεταφορά του τοπωνυμίου «Trochos». Ως προς τη λανθασμένη χρήση του τοπωνυμίου «Βούρκος» στο κείμενο του Γιάννη Γκίκα, ο φίλος Γιώργος Λόης υποσημείωσε τα εξής ενδιαφέροντα, που με βρίσκουν απόλυτα σύμφωνο: «Στην περιοχή του Αγίου Στεφάνου σχηματιζόταν ένα αβαθές τέλμα που αποκαλούνταν γενικότερα “Βούρκος” (Burchio). Με την ίδια ονομασία όμως ήταν γνωστότερος, όπως και σήμερα, και o εσωτερικός κολπίσκος δίπλα και νότια του Νεγροπόντε. Αυτή η συνωνυμία, καθώς και η μνεία του Ριτσάρντο ότι τα πλοία αγκυροβόλησαν ανάμεσα στη Μιλεμόζα και στο Βούρκο, προκάλεσε αρκετή σύγχυση σχετικά με το μέρος όπου κατέπλευσε ο Τουρκικός στόλος, καθώς υποστηρίχτηκε από διάφορους πως εισήρθε στο νότιο λιμάνι της Χαλκίδας. Όμως κάτι τέτοιο δεν ευσταθεί σε καμία περίπτωση, καθώς κανένας χρονικογράφος δεν αναφέρει ρητά πως πέρασε το στενό (στόμιο) του Αγίου Μάρκου (Stretto ή Bocca di San Marco), όπως επονομαζόταν η στενή είσοδος στο νότιο λιμένα της Χαλκίδας, που σήμερα βρίσκεται η υψηλή γέφυρα της». Αναφορικά με την τοποθεσία «Τροχός» ο Γ. Λόης παρατήρησε ορθά πως «ο Αντζολέλλο είναι πιο δηλωτικός στο χειρόγραφο του, σημειώνοντας ότι ο στόλος του “Μεγάλου Τούρκου” αφίχθηκε ξαφνικά, χωρίς να συναντήσει καμία αντίσταση, σε ένα τόπο που αποκαλείται “Τρόκκο” («il Trocco»), κοντά στο στόμιο του λιμανιού, ο οποίος επονομάζεται ως «στενό του Αγίου Μάρκου» (il stretto di S. Marco) και απέχει από την πόλη (Terra) γύρω στο ένα μίλι. Με βάση την απόσταση, το σημείο αυτό μπορεί να καθοριστεί γεωγραφικά περί την περιοχή του Αγίου Στεφάνου. Αν και δεν επιγράφεται στις χαλκογραφίες, το τοπωνύμιο ταυτίζεται με την παράκτια θέση «Τροχός» κάτω από τις νοτιοδυτικές υπώρειες του Βαθροβουνίου, η οποία ταιριάζει παρεμφερώς ηχητικά με την Λατινική ονομασία, προδίδοντας μία αδιόρατη εννοιολογική συγγένεια. Η καταγραφή του Αντζολέλλο για το αγκυροβόλιο της Τουρκικής αρμάδας είναι απολύτως ξεκάθαρη και προσδιορίζεται στην θαλάσσια έκταση μεταξύ της χερσονήσου Μπαταριά – Αγίας Μαρίνας, της νησίδας Μιλεμόζα και του λιμανιού του Αγίου Στεφάνου έως την θέση «Τροχός», αφήνοντας μηδενικά περιθώρια αμφισβήτησης. Εξάλλου, η είσοδος του στόλου υπό τον Μαχμούτ πασά στον κλειστό νότιο λιμένα του Νεγροπόντε, δεν συμπεριλαμβάνονταν στον τακτικό σχεδιασμό της πολεμικής επιχείρησης, αν κρίνουμε από την εξέλιξη της πολιορκίας που ακολούθησε. Επίσης, στις διάφορες εικονογραφήσεις περίπου κοντά στη σημερινή εκκλησία του Αγίου Στεφάνου, εμφανίζεται ένα μικρό κτίριο με την ιδιάζουσα επωνυμία «Ελ Μίxο» (El Micho), που όμως δεν μοιάζει να έχει εκκλησιαστικό χαρακτήρα λόγω της απουσίας κωδωνοστασίου. Από τακτικής απόψεως, η συσσώρευση του Τουρκικού στόλου στην στενότατη θαλάσσια λωρίδα του σημερινού Βούρκου θα ήταν μέγιστο στρατηγικό σφάλμα καθώς: 1) Θα δημιουργούνταν μεγάλος συνωστισμός από τα πολυάριθμα πολεμικά πλοία, ο οποίος καθιστούσε αδύνατο τον οποιονδήποτε ναυτικό ελιγμό. 2) Τα πλοία θα ήταν λίαν ευάλωτα από τα τείχη του Negroponte, εφόσον θα βρίσκονταν σε απόσταση αναπνοής από τα κανόνια του. 3) Μετά την κατασκευή της πρώτης πλωτής γέφυρας από τον Μωάμεθ Β’, εκεί όπου σήμερα η καλωδιακή γέφυρα της Χαλκίδας, ο Τουρκικός στόλος θα εγκλωβίζονταν σε ένα εξαιρετικά περιορισμένο χώρο. 4) Αν ελλιμενίζονταν στην θαλάσσια περιοχή του Αγίου Στεφάνου – Μιλεμόζας, ο προκαλύπτων όγκος της χερσονήσου Αγίας Μαρίνας – Μπαταριά, θα προσέφερε στα πλοία ικανοποιητικότατη ασφάλεια από τυχόν βολές πυροβολικού από το Νεγροπόντε. Επιπλέον, στην αφήγηση του Αντζολέλλο αναφέρεται ότι την τελευταία ημέρα της πολιορκίας, ένα μέρος του Τουρκικού στόλου εισήλθε στο λιμάνι, και έπλευσε ενάντια στην πόλη δίνοντας μάχη, μία πληροφορία που φανερώνει ότι η εχθρική αρμάδα δεν ναυλοχούσε στην περιοχή του σημερινού Βούρκου».
[6] Κάτι που ενισχύει την πεποίθηση μας αυτή είναι πως στα 1470 η Κάρυστος παρουσιάζετε να έχει 2.400 κάτοικους (βλ. μέρος 2ο), οπότε δεν θεωρούμε λογικό να είχε περίπου ίδιο πληθυσμό με την πρωτεύουσα της Εύβοιας.