Βάγιας Κατσός
Square History αποκλειστικό: Γιατί δεν έχουν αναδειχθεί οι μεσαιωνικές οχυρώσεις πίσω από το Λαογραφικό Μουσείο; Ολόκληρο το ιστορικό της υπόθεσης. Πλούσιο φωτογραφικό και αρχειακό υλικό.
Ιδιαίτερες ευχαριστίες:
Στο δήμαρχο Χαλκιδέων Χρήστο Παγώνη, στην προϊσταμένη της Εφ.Α. Ευβοίας Παρή Καλαμαρά και την Έφορο του Λαογραφικού Μουσείου Χαλκίδας Μαρία Φλουτσάκου για τις προσωπικές συνεντεύξεις που μου παραχώρησαν. Στον Πρόεδρο της Εταιρείας Ευβοϊκών Σπουδών Χαράλαμπο Φαράντο για τις πληροφορίες που μοιράστηκε μαζί μου. Στον σπουδαστή Γιάννη Μύταλα για τη διάθεση των 3D απεικονίσεων. Χωρίς την αμέριστη βοήθεια τους θα ήταν αδύνατη η ολοκλήρωση της έρευνας αυτής.
Εισαγωγή: Τι βρίσκεται πίσω από το λαογραφικό μουσείο της Χαλκίδας (Λ.Μ.Χ.) και γιατί είναι σημαντική η ανάδειξη του.
Στο ιστορικό κέντρο της Χαλκίδας, το αλλοτινό «Κάστρο» της δηλαδή και ιδιαίτερα στην ευρύτερη περιοχή γύρω από το ναό της Αγίας Παρασκευής, βρίσκονται ορισμένα διασωθέντα μνημεία που οφείλουμε να αναδείξουμε προκειμένου η περιοχή να αποκτήσει ισχυρό ανταγωνιστικό πολιτιστικό πλεονέκτημα έναντι άλλων κοντινών στην Αθήνα προορισμών.
Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να αυξηθεί η ροή επισκεπτών όλο το χρόνο και το οικονομικό επίπεδο του δήμου και των πολιτών του. Επιπρόσθετα και ως παράλληλο σημαντικό όφελος, η Χαλκίδα θα ξαναποκτήσει τη χαμένη ιστορική της ταυτότητα (βλ. περισσότερα στα σχετικά άρθρα «Ανάπτυξη μέσω ανάδειξης των πλεονεκτημάτων της Χαλκίδας» και «Οι δέκα μοναδικότητες της Χαλκίδας»).
Στα πλαίσια αυτά, τα τελευταία χρόνια ήδη έχουν ανακατασκευαστεί και ανοίξει τις πόρτες τους στο κοινό κάποια σημεία ενδιαφέροντος, όπως πχ το τζαμί Εμίρ Ζαδέ και η οικία Βαΐλου. Άλλοι πάλι χώροι περιμένουν εδώ και δεκαετίες κάποια χρηματοδότηση ώστε να διασωθούν, όπως η οικία της οδού Παίδων που δεν έχει ακόμα ενταχθεί σε κανένα πρόγραμμα αποκατάστασης αν και έχει ολοκληρωθεί η αρχιτεκτονική της μελέτη (βλ. περισσότερα εδώ και εδώ). Τέλος, υπάρχουν ορισμένα σημεία που δυστυχώς σήμερα δεν υπάρχει οποιαδήποτε πρόθεση αξιοποίησης, όπως οι υπόγειες δεξαμενές κάτω από την πλατεία Πεσόντων Οπλιτών Χαλκίδος και Δοκού (βλ. περισσότερα εδώ) και η περιοχή που εδώ θα μας απασχολήσει: ο χώρος πίσω από τον προμαχώνα που σήμερα στεγάζει το Λαογραφικό Μουσείο Χαλκίδας (συντομογραφικά: Λ.Μ.Χ.).
Αυτό το περίπου 2.800 τ.μ. κομμάτι γης, που είναι εντός της Σχολής Πεζικού της Χαλκίδας (συντομογραφικά Σ.Π.) -και κατά συνέπεια αθέατο και μη προσβάσιμο σήμερα στον απλό πολίτη-, έχει μέγιστη σημασία για την πόλη και την ιστορία της, καθώς μόνο εκεί διασώζεται επιφανειακά τμήμα των αλλοτινών οχυρώσεων του κάστρου της Χαλκίδας και της τάφρου που την περιέβαλε (Βλ. περισσότερα στο άρθρο «Η σκοτεινή πλευρά του μουσείου»). Στην παρούσα έρευνα θα διαβάσετε αναλυτικά γιατί αυτός ο τόσο σπουδαίος για τη Χαλκίδα χώρος δεν έχει αξιοποιηθεί ως σήμερα, ποιες ήταν οι χαμένες ευκαιρίες, ποια τα λάθη των εμπλεκόμενων και ποιες οι ενέργειες που πρέπει να κάνει η πολιτεία προκειμένου να αναδειχθεί αυτή η περιοχή.
Πανοραμική άποψη της άνω των 2.800 τ.μ. περιοχής εντός της Σχολής Πεζικού όπου διασώζεται τμήμα των μεσαιωνικών οχυρώσεων της Χαλκίδας. Ξεχωρίζει το αυθαίρετο γήπεδο του τένις εντός της τάφρου, που έφτιαξε σε άγνωστη χρονική στιγμή κάποιος διοικητής της σχολής που ήταν λάτρης του σπορ. Φωτογραφία: Β. Κατσός.
Σύντομο ιστορικό της περιοχής εντός της Σ.Π. όπου βρίσκεται τμήμα των οχυρώσεων και της τάφρου της μεσαιωνικής Χαλκίδας.
Η κατεδάφιση των τειχών της Χαλκίδας (1890 – 1906/7) έγινε κατόπιν πάνδημης επιθυμίας, κυρίως προς χάρη μιας ανάπτυξης με κοντά πόδια, όπως αποδείχθηκε ιστορικά.
Την περίοδο που έριξαν τα τείχη επικρατούσε παλλαϊκό κλίμα ενθουσιασμού. Σήμερα όμως -και σε πλήρη αντίθεση με τότε-, η ενέργεια αυτή καταδικάζεται καθώς:
1) Ακρωτηρίασε την πόλη από τη ζώσα ιστορία της.
2) Έριξε εγκληματικά στο σκοτάδι τη μελέτη της μεσαιωνικής και οθωμανικής καστροπολιτείας, καθώς πριν την καταστροφή δεν έγινε επιστημονική καταγραφή και φωτογράφηση ώστε να παραδοθούν τα στοιχεία στις επόμενες γενιές.
3) Στέρησε τη δυνατότητα να είναι σήμερα η Χαλκίδα η «Ρόδος της Στερεάς Ελλάδας» -όπως έχω ξαναγράψει παλιότερα[1]– και «να ζει» από τον τουρισμό.
Η περιοχή των τειχών και της τάφρου πού σήμερα βρίσκεται εντός της Σ.Π. ήταν η μόνη απ’ το σύνολο των αμυντικών οχυρώσεων της πόλης όπου κανείς δεν ενδιαφέρθηκε να εκμεταλλευτεί –για άγνωστους ως σήμερα λόγους-, όπως έγινε με όλα τα υπόλοιπα οικόπεδα που προέκυψαν από την κατεδάφιση, όπου χτίστηκαν δημόσια κτήρια ή πουλήθηκαν σε ιδιώτες (βλ. περισσότερα εδώ).
Έτσι ο πύργος δεν γκρεμίστηκε και η ανατολική πλευρά του, μαζί με την έμπροσθεν τάφρο, περιήλθε στην κυριότητα της –αρχικά ονομαζόμενης- Σχολής Εφαρμογής Πεζικού, στο χώρο της οποίας από το 1947 λειτουργεί το Στρατόπεδο Ταγματάρχη Πεζικού Βελισσαρίου Ιωάννη[2], υπό τη γενική ονομασία Σχολή Πεζικού. Η ιδιοκτησία ανήκει στο Ταμείο Εθνικής Άμυνας (συντομογραφικά Τ.Εθ.Α) από τις 28-8-1929, όπου και ιδρύθηκε[3]. Ο πύργος και η τάφρος καταλαμβάνουν μια γωνιά της Σ.Π. Κατά συνέπεια, δεν εμπόδιζαν την ανέγερση των νέων κτηρίων που εκεί χτίστηκαν από τις αρχές Δεκεμβρίου του 1909 έως το 1912 και γενικότερα την ομαλή λειτουργία του στρατοπέδου, οπότε και δεν πειράχτηκαν. Αφέθηκαν έτσι να ρημάζουν από το χρόνο και την αδιαφορία, αθέατα στον κόσμο, καθώς όποιος σήμερα επιθυμεί να δει την περιοχή αυτή πρέπει πρώτα να λάβει ειδική άδεια από τη Σ.Π.
Βορειοδυτική άποψη του προμαχώνα που φιλοξενεί το Λαογραφικό Μουσείο Χαλκίδας. Φωτογραφία: Β. Κατσός.
Σύντομο ιστορικό του χώρου που στεγάζεται το Λ.Μ.Χ.
Σε αντίθεση με τη «σκοτεινή πλευρά» του μεσαιωνικού τείχους και της τάφρου εντός της Σ.Π., το δυτικό τμήμα του προμαχώνα που διασώθηκε (αυτό που ήταν μέσα στο κάστρο της Χαλκίδας δηλαδή) ακολούθησε διαφορετική πορεία στο χρόνο.
Οι τρεις αίθουσες επί της οδού Σκαλκώτα 4, είναι πιθανότατα ενετικής κατασκευής (15ος αιώνας) και είχαν διαφορετικές χρήσεις ανά ιστορική περίοδο. Επί ύστερης Οθωμανοκρατίας ήταν φυλακές, λειτουργία που είχαν και επί Γερμανικής κατοχής[4]. Μετά τον πόλεμο χρησιμοποιήθηκαν ως αποθήκες του Δήμου Χαλκιδέων, όμως σταδιακά ερημώθηκαν. Τη φθορά, τη βρωμιά και την επικινδυνότητα του χρόνου σταμάτησε ο δήμαρχος Χαλκιδέων Γιάννης Σπανός: Ήταν ο άνθρωπος που ξαναέκανε τις αίθουσες λειτουργικές, παραχωρώντας τες στην Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών (συντομογραφικά: Ε.Ε.Σ.) ώστε εκεί να στεγαστεί το Λ.Μ.Χ.[5] και να «αξιοποιηθεί ο τότε βρωμερός και επικίνδυνος για την πόλη χώρος»[6].
Την 1η Αυγούστου 1982[7], όπου άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό, το μουσείο φιλοξενούσε μια συλλογή 106 αντικειμένων. Πολύ γρήγορα όμως αυτά δεκαπλασιάστηκαν[8]. Έτσι, το 1999 ο Πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Λ.Μ.Χ. Ελευθέριος Ιωαννίδης πρότεινε για πρώτη φορά να επεκταθεί το μουσείο στο χώρο πίσω του και εντός της Σ.Π. Ως παράλληλο όφελος, με αυτόν τον τρόπο θα γινόταν προσβάσιμη η περιοχή αυτή και στους πολίτες.
Ο Πρόεδρος του Λ.Μ.Χ. Ελευθέριος Ιωαννίδης ήταν ο πρώτος που κατέδειξε την αναγκαιότητα επεκτάσεως του Λ.Μ.Χ., στον πίσω και εντός της Σ.Π. χώρο.
2000: Η Ε.Ε.Σ. κάνει για πρώτη φορά δημόσια πρόταση για επέκταση του Λ.Μ.Χ. στον πίσω και εντός της Σ.Π. χώρο. Ο δήμος Χαλκιδέων την αποδέχεται.
Το πρώτο αίτημα της Ε.Ε.Σ. προς το δήμο Χαλκιδέων, ώστε να εισηγηθεί θετικά σε μια πρόταση προς το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας (συντομογραφικά Υ.Εθ.Α.) για παράδοση του χώρου εντός της Σ.Π. στο Λ.Μ.Χ., έγινε στις 7 Οκτωβρίου 2000[9]. Σε αυτό –μεταξύ άλλων- αναφέρεται:
«Ήδη από τας αρχάς του παρ. έτους 1999 έχει καταδειχθεί η ανάγκη επεκτάσεως αυτού του Μουσείου και τα θέματα εξετάστηκαν παρουσία σας κύριε Δήμαρχε και εκπροσώπων της Εταιρείας Ευβοϊκών Σπουδών Αθηνών και Χαλκίδος. Υπό της Διοικούσης Επιτροπής του Μουσείου μας ως ο πλέον κατάλληλος χώρος εκρίθη ο πλησίον και κατ’ επέκταση του υπάρχοντος εντός του χώρου της Σχολής Πεζικού. […] Ο χώρος κρίνεται ως ο πλέον κατάλληλος επειδή είναι και ιστορικό τμήμα της πόλεως. […] Εν κατακλείδι και προκειμένου να αποταθούμε στον Υπουργό Εθνικής Άμυνας, παρακαλούμε να έχουμε την θετική απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου σας για την χρήση του αιτουμένου χώρου υπό του Λαογραφικού Μουσείου.». Δείτε ολόκληρο το έγγραφο σε αρχείο pdf, εδώ.
Λίγο καιρό μετά, στις 20 Δεκεμβρίου 2000, ο δήμαρχος Χαλκιδέων Χαράλαμπος Μανιάτης συζήτησε το θέμα στο δημοτικό συμβούλιο και εκείνο με τη σειρά του αποφάσισε ομόφωνα πως «αιτείται από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας την παραχώρηση χώρου της Σχολής Πεζικού για την επέκταση του Λαογραφικού Μουσείου Χαλκίδας»[10]. Δείτε ολόκληρο το έγγραφο σε αρχείο pdf, εδώ.
Έτσι, ετέθει συλλογικά από την πόλη ο θεμέλιος λίθος ώστε να ανοίξει ο ιστορικής σημασίας χώρος εντός της Σ.Π. στους πολίτες. Το χτίσιμο όμως του διαλόγου έγινε εξαρχής στην άμμο και όχι σε στέρεα θεμέλια, όπως θα φανεί στη συνέχεια. Κάτι που κανείς τότε δυστυχώς δεν διέβλεψε, όπως και την αιτία αυτού, με αποτέλεσμα σήμερα να έχει χαθεί πολύς και πολύτιμος χρόνος.
Η πολεοδομική μελέτη – αναθεώρηση της συνοικίας Β, με ημερομηνία 14-7-1997, που συνόδευε το αίτημα του Λ.Μ.Χ. της 7-10-2000 προς το δήμο Χαλκιδέων. Σε αυτή βλέπουμε να ξεχωρίζει με κίτρινο χρώμα η περιοχή όπου ζητούνταν η παραχώρηση της ως «ζώνη ανάδειξης του μνημείου». Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η αναγραφή «πολιτιστικές και διοικητικές λειτουργίες πόλης» στο χώρο όπου λειτουργεί η Σχολή Πεζικού.
2001: Η Ε.Ε.Σ. στέλνει αίτημα στο Υ.ΕΘ.Α. για απόδοση του χώρου εντός της Σ.Π. προς επέκταση του μουσείου.
Έχοντας στα χέρια τους την ομόφωνη σύμφωνη απόφαση του δημοτικού συμβουλίου η Ε.Ε.Σ στέλνει με τη σειρά της το επίσημο αίτημα στο Υ.Εθ.Α. τον Φεβρουάριο του 2001[11].
Σε αυτό εκθέτονται οι λόγοι όπου κρίνεται αναγκαία η παραχώρηση[12] και ζητείται ο χώρος εντός της Σ.Π. καθώς «είναι χώρος που δεν χρησιμοποιείται από την Σχολή Πεζικού και έχει χαρακτηριστεί από το εγκεκριμένο Σχέδιο Πόλης ως Ζώνη Ανάδειξης του Μουσείου. […] Ο χώρος, του οποίου την παραχώρηση ζητάμε, αποτελεί την φυσική συνέχεια του Λ.Μ.Χ. και θα δώσει την δυνατότητα διάσωσης της πολιτιστικής μας ταυτότητας η οποία συμβάλει τα μέγιστα στην ανάδειξη του Ελληνισμού.». Δείτε ολόκληρο το έγγραφο σε αρχείο pdf, εδώ.
Η νοτιοανατολική άποψη του προμαχώνα που στεγάζει το Λ.Μ.Χ. βρίσκεται εντός της Σ.Π. Απορίας άξιο είναι πως, πότε και από ποιόν πήραν άδεια ώστε να γίνουν οι εξαμβλωματικές τούβλινες και τσιμεντένιες παλαιότερες κατασκευές πάνω του, προκειμένου για μεγάλο διάστημα να λειτουργεί εκεί σκοπιά της Σ.Π.. Φωτογραφία: Β. Κατσός.
2005: Τα Υπουργεία Αμύνης και Οικονομικών ανάβουν το πράσινο φως στη διάθεση 1000 τ.μ. εντός της Σ.Π. στο δήμο Χαλκιδέων.
Το 2005 ήταν μια χρονιά ορόσημο για την εξέλιξη της υπόθεσης:
Στις 5 Μαΐου 2005 το Τ.Εθ.Α ενέκρινε[13] να διατεθούν δωρεάν στο δημόσιο (Υπουργείο Οικονομικών, συντομογραφικά Υπ.Οικ.) 1.000 τ.μ εντός της Σ.Π. για την επέκταση του Λ.Μ.Χ.. Η πολυπόθητη αυτή απόφαση άναψε το πράσινο φως ώστε στις 14 Σεπτεμβρίου 2005 να εκδοθεί «εξαιρετικά επείγουσα» (που άργησε όμως μόλις… τέσσερα χρόνια) κοινή απόφαση του Υ.Εθ.Α. και του Υπ.Οικ.[14], στην οποία αναφέρεται ρητά πως «προβλέπεται[15], ότι ακίνητα που ανήκουν στην περιουσία του Ταμείου Εθνικής Άμυνας (Τ.Εθ.Α) και δεν χρειάζονται για στρατιωτικούς σκοπούς, μπορεί να διατεθούν δωρεάν στο Δημόσιο, για οποιαδήποτε χρήση ή διάθεση». Έτσι κατακυρώθηκε η «δωρεάν διάθεση στο Δημόσιο (Υπ. Οικονομικών) για λογαριασμό του Δήμου Χαλκιδέων […] έκτασης 1.000 τ.μ ιδιοκτησίας Τ.Εθ.Α από το Στρατόπεδο «Βελισσαρίου» Χαλκίδας για την επέκταση του Λαογραφικού Μουσείου Χαλκίδας με την προϋπόθεση, οι πάσης φύσεως δαπάνες αποκατάστασης των θιγομένων τμημάτων και έργων, που θα απαιτηθούν, να βαρύνουν τον Δήμο Χαλκιδέων». Δείτε ολόκληρο το έγγραφο σε αρχείο pdf, εδώ.
Ως επιστέγασμα των παραπάνω:
Στις 13-10-2005 το Τ.Εθ.Α. αποστέλλει έγγραφο προς τη Σ.Π. ώστε να συγκροτήσει επιτροπή για την παράδοση των 1.000 τ.μ. στην Κτηματική Υπηρεσία Ευβοίας[16]. Δείτε ολόκληρο το έγγραφο σε αρχείο pdf, εδώ.
Στις 20-1-2005 η Σχολή πεζικού υποβάλλει τις γενικές απαιτήσεις της προς το ΓΕΣ προκειμένου να εκτελεστεί η απόφαση. Κυριότερη εξ’ αυτών είναι η «κατασκευή τοίχου ύψους 4,5 μέτρων προκειμένου να οριοθετηθεί το προς παραχώρηση τμήμα του ενός στρέμματος από το υπόλοιπο στρατόπεδο». Το γιατί είναι η κυριότερη θα γίνει κατανοητό παρακάτω. Δείτε ολόκληρο το έγγραφο σε αρχείο pdf, εδώ.
Στις 8-2-2005 ο Δήμος Χαλκιδέων, με επιστολή του δημάρχου Δημήτρη Αναγνωστάκη προς το ΓΕΣ, δηλώνει ρητά πως αποδέχεται τους όρους και την οικονομική επιβάρυνση των εργασιών που θα απαιτηθούν. Δείτε ολόκληρο το έγγραφο σε αρχείο pdf, εδώ.
Δορυφορική φωτογραφία της Σ.Π. Εντός κύκλου η περιοχή που περιλαμβάνει τμήμα των μεσαιωνικών οχυρώσεων και της τάφρου της Χαλκίδας και διεκδικεί ο δήμος Χαλκιδέων. Στην εικόνα φαίνεται ξεκάθαρα πως τα ανατολικά όρια της Σ.Π.Χ. ακολουθούν τη διαδρομή των τειχών και της τάφρου όπου εκεί υπήρχαν ως και την ανατολή του 20ου αιώνα.
2006-8: Γίνεται αντιληπτό από πλευράς δήμου Χαλκιδέων πως η πρόταση επέκτασης του Λ.Μ.Χ. προσκρούει στην ιστορικότητα του μνημείου.
Μετά από όλες αυτές τις αποφάσεις κάθε λογικός αναγνώστης θα μπορούσε να θεωρήσει πως η γραφειοκρατική αυτή περιπέτεια έλαβε αίσιο τέλος και ο χώρος πίσω από το Λ.Μ.Χ. βρήκε το δρόμο του ώστε να ανοιχτεί στο κοινό. Αμ δε!
Και αυτό γιατί ως τότε δεν είχε ερωτηθεί, ούτε καν ενημερωθεί σχετικά, η 23η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (συντομογραφικά 23η Ε.Β.Α., η σημερινή Εφορεία Αρχαιοτήτων Ευβοίας, συντομογραφικά Εφ.Α.Ε.). Ένας φορέας δηλαδή που έχει κύριο λόγο στο μνημείο, καθώς εμπίπτει στις αρμοδιότητες του και θα έπρεπε εξαρχής να έχει ζητηθεί η συμβουλή και συμβολή του στην επίτευξη του έργου!
Γιατί δεν προχώρησε η παραχώρηση;
Όπως παραπάνω είδαμε, η απόφαση παραχώρησης της έκτασης πίσω από το Λ.Μ.Χ. της 5ης Μαΐου 2005 έγινε με ρητό γνώμονα την επέκταση του μουσείου. Γι’ αυτό ζητήθηκε εξαρχής άλλωστε η 1.000 τ.μ. έκταση.
Μόλις ορίστηκε λοιπόν το 2005 η δημιουργία επιτροπών, για την παράδοση του χώρου στην Κτηματική Υπηρεσία Ευβοίας, η υπόθεση «σκάλωσε» καθώς η ανέγερση του –προαπαιτούμενου από τη Σ.Π.– νέου διαχωριστικού τοίχου ύψους 4,5 μέτρων, όπως και η επέκταση του Λ.Μ.Χ., προϋπέθετε αρχιτεκτονική μελέτη. Μελέτη εγκεκριμένη από την 23η Ε.Β.Α.! Η οποία, όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, είναι δύσκολο ως αδύνατο να εγκρίνει οποιαδήποτε νέα κατασκευή πάνω σε ένα αρχαιολογικής και ιστορικής αξίας μνημείο, καθότι αυτό τότε ήταν το κύριο ζητούμενο και όχι η ανάδειξη αυτού και του περιβάλλοντος χώρου! Ωστόσο, απορίας άξιο είναι πως, πότε και από ποιόν πήραν άδεια ώστε να γίνουν οι εξαμβλωματικές τούβλινες και τσιμεντένιες παλαιότερες κατασκευές πάνω στον ενετικό προμαχώνα, προκειμένου για μεγάλο διάστημα να λειτουργεί εκεί σκοπιά της Σ.Π.. Μάλλον η άδεια εδόθη από τη… σημαία, πολλές δεκαετίες πριν.
Το ρυμοτομικό σχέδιο που συνόδευε το κοινό έγγραφο της 12-12-2008 του δήμου Χαλκιδέων και της νομαρχίας Ευβοίας προς το Υ.Εθ.Α.. Σε αυτό φαίνεται ξεκάθαρα η πρόθεση δημιουργίας πλατείας μέσω μπαζώματος της τάφρου, καθώς η μισή είναι εκτός αυτής. Επίσης φαίνεται η πρόθεση επέκτασης της οδού Παπίγκη εις βάρος της τάφρου. Όποιοι σχεδίασαν αυτό το ρυμοτομικό 1) εξέλαβαν ως μνημείο μόνο το κομμάτι των οχυρώσεων και όχι την τάφρο 2) σίγουρα δεν είχαν στο μυαλό τους το συμφέρον της πόλης, αλλά μια τυφλή χάραξη δρόμων και τη δημιουργία μιας πλατείας ώστε να κλείσει άτσαλα ένα πολεοδομικό κενό της Χαλκίδας.
2008: Ο δήμος αφαιρεί την επέκταση του Λ.Μ.Χ. από το αίτημα του. Για πρώτη φορά ζητάει το χώρο προς ανάδειξη του μνημείου, με παράλληλη διάνοιξη δρόμων, επιδιώκοντας να του παραχωρηθούν 2800 τ.μ. από τη Σ.Π., αντί μόνο των 1.000 συμφωνημένων.
Έτσι, αντί να κλείσει, άνοιξε ένας νέος κύκλος αλληλογραφίας μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων και, βοηθούσης της γνωστής «ταχύτητας χελώνας» του ελληνικού δημοσίου, φτάσαμε στις 12 Δεκεμβρίου 2008.
Η ημερομηνία αυτή αναγράφεται στην κοινή επιστολή[17] που έστειλαν ο Νομάρχης Ευβοίας Θανάσης Μπουραντάς και ο δήμαρχος Χαλκιδέων Θανάσης Ζεμπίλης στον Υπουργό Εθνικής Άμυνας Ευάγγελο Μεϊμαράκη. Σε αυτήν διαβάζουμε για πρώτη φορά πως «με σκοπό την έγκριση από την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, της κατασκευής του τοίχου που οριοθετεί την παραπάνω έκταση των 1000 m2, έγινε αυτοψία από την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και από Μηχανικό εξουσιοδοτημένο από την Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών (για το Λαογραφικό Μουσείο Χαλκίδας), οπότε διεπιστώθη ότι εντός της Σχολής Πεζικού και εν επαφή με το τμήμα των 1000 m2 που παρεχωρήσατε, βρίσκεται το μοναδικό σωζόμενο τμήμα της μεσαιωνικής τάφρου της Χαλκίδας». Πριν δηλαδή την αυτοψία, δεν γνώριζαν τι βρίσκεται εκεί, μας λέει το έγγραφο… Χωρίς να κάνει αναφορά στην αρνητική εισήγηση της 23ης Ε.Β.Α. στην κατασκευή του τοίχου, το κείμενο συνεχίζει: «Οι δρόμοι του Σχεδίου Πόλης της Χαλκίδας, στην περιοχή όπου βρίσκεται η περιτείχιση της Σχολής Πεζικού, περί την μεσαιωνική τάφρο, είναι αδιέξοδοι και γενικά η κυκλοφορία πεζών και οχημάτων είναι δυσχερής». Καταλήγοντας έτσι στο νέο αίτημα: «Παρακαλούμε για την παραχώρηση στο Δήμο Χαλκιδέων του τμήματος έκτασης 2800 m2 που φαίνεται στο επισυναπτόμενο απόσπασμα Σχεδίου Πόλης της Χαλκίδας, με σκοπό πρωτίστως την ανάπτυξη του σωζόμενου τμήματος της Μοναδικής Τάφρου» και δευτερεύοντος, αφήνει να εννοηθεί, τη διάνοιξη νέων δρόμων. Δείτε ολόκληρο το έγγραφο σε αρχείο pdf, εδώ.
Η νοτιοδυτική πλευρά του προμαχώνα που στεγάζει το Λ.Μ.Χ. και τμήμα του μεσαιωνικού τείχους, που άγνωστη στιγμή μεταμορφώθηκε –αυθαίρετα- σε τσιμεντένια σκάλα από κάποιον διοικητή της Σχολής Πεζικού.
2013: Ο δήμος «ξεχνάει» το μνημείο και προωθεί –αντί αυτού- τη διάνοιξη παρακείμενων οδών.
Άγνωστη παραμένει η τύχη του εγγράφου που εστάλει στις 12 Δεκεμβρίου 2008. Έτσι ο καιρός πέρασε πάλι και, πέντε χρόνια αργότερα, η Ε.Ε.Σ υπενθύμισε στο δήμαρχο Θανάση Ζεμπίλη τη ξεχασμένη πλέον υπόθεση.
Στην επιστολή της Ε.Ε.Σ. προς το δήμο, με ημερομηνία 24 Ιανουάριου 2013[18], αναφέρεται πως στη συζήτηση – έκφραση γνώμης επί της εκπόνησης «Ειδικής Μελέτης Αναθεώρησης Σχεδίου Πόλεως για την Ανάπλαση της περιοχής Αγ. Παρασκευής Χαλκίδας»[19], που διεξήχθη την Τετάρτη 16-1-2013 στο Ξενοδοχείο «Lucy», δεν έγινε από τους εισηγητές καμιά αναφορά στην αναγκαιότητα ανάδειξης του σωζόμενου τμήματος τάφρου – τειχών της Χαλκίδας! Ως εκ’ τούτου η Ε.Ε.Σ θεώρησε αναγκαίο να υπενθυμίσει την αναγκαιότητα ανάδειξης του σημείου, μέσω προγενέστερων εγγράφων, όπως αυτό που μας ενημερώνει για τις «Δυνατότητες διάνοιξης οδών Ν. Παπίγγη – Κ. Σάββα και Φριζή και ανάδειξης του μοναδικού σωζομένου τμήματος της τάφρου της Χαλκίδας»[20]. Μιας «ανάδειξης» δηλαδή μέσω… κάλυψης και όχι αποχωμάτωσης της τάφρου, όπως μαρτυρά η πολεοδομική μελέτη – αναθεώρηση της συνοικίας Β, της 14-7-1997! Δείτε ολόκληρο το έγγραφο σε αρχείο pdf, εδώ.
Τρισδιάστατη αναπαράσταση της νοτιοανατολικής όψης του προμαχώνα και των τειχών εντός της Σχολής Πεζικού, όπως αυτά ήταν το 19ο αιώνα. Με λευκό, στο βάθος και τη δεξιά άκρη της τάφρου, απεικονίζονται οι κερκίδες που σήμερα εκεί υπάρχουν όπως και τα όρια της Σχολής Πεζικού. 3D: Γιάννης Μύταλας.
2014: Η 23η Ε.Β.Α. αποκλείει κάθε πιθανότητα επέκτασης του Λ.Μ.Χ. μέσω νέας κατασκευής εντός του αρχαιολογικού χώρου.
Τα χρόνια που πέρασαν χωρίς καμιά πρόοδο δεν έκαμψαν το ενδιαφέρον της Ε.Ε.Σ. για την τύχη της περιοχής. Έτσι, επανήλθε με νέο έγγραφο[21], αυτή τη φορά προς την 23η Ε.Β.Α., ώστε να διερευνηθεί πάλι η πιθανότητα επέκτασης του Λ.Μ.Χ. στον εντός της Σ.Π. χώρο.
Πράγματι, την Τρίτη 7 Οκτωβρίου 2014, μετέβησαν στη Σχολή Πεζικού η προϊσταμένη της 23ης Ε.Β.Α. Παρή Καλαμαρά, η αρχαιολόγος Στέφη Σκαρτσή και η έφορος – γραμματέας του Λ.Μ.Χ. Μαρία Φλουτσάκου, ώστε να εξεταστεί επιτόπου το αίτημα του Λ.Μ.Χ. για διενέργεια ανασκαφικής τομής. Στο πρακτικό[22] από την ημέρα εκείνη διαβάζουμε πως:
α. «Η ανασκαφή της εν λόγω τομής παρουσιάζει πρακτικές, καταρχάς, δυσκολίες. Θα πρέπει να προηγηθεί καθαρισμός της ευρύτερης περιοχής από την πυκνή βλάστηση […]. Η περιοχή είναι προσιτή μέσω στενής σκάλας, η οποία καθιστά την πρόσβαση δυσχερή και αποκλείει την πρόσβαση κατάλληλου μηχανήματος».
β. «Εφ’ όσον η σημερινή επιφάνεια του εδάφους βρίσκεται αρκετά ψηλά, η τομή θα πρέπει να φθάσει σε σημαντικό βάθος και, ως εκ τούτου, σε ικανό πλάτος (τουλάχιστον 5X5 μ.), προκειμένου να αποκαλυφθεί η παρειά του τείχους σε όλο το σωζόμενο ύψος».
γ. «Η αποκάλυψη του τείχους πιθανόν να αναδείξει προβλήματα που θα απαιτήσουν περαιτέρω εργασίες άμεσης υποστήριξης και στερέωσης με κατάλληλα οικοδομικά υλικά, καθώς και μελέτη για την οριστική αντιμετώπιση των σχετικών προβλημάτων, η δαπάνη των οποίων θα επιβαρύνει το Λ.Μ.Χ.»
δ. «Ακόμη και αν πραγματοποιηθεί η ανασκαφή, αντιμετωπίζοντας τα παραπάνω προβλήματα, η οιαδήποτε νέα κατασκευή (υπόγεια ή μη) πλησίον του τείχους της μεσαιωνικής τάφρου της Χαλκίδας αντίκειται στα οριζόμενα στον Αρχαιολογικό Νόμο[23]. Ειδικότερα, η έγκρισή της θα πρέπει να γίνει μετά την υποβολή πλήρους μελέτης στο αρμόδιο Συμβούλιο, και εν ουδεμία περιπτώσει δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένη, ούτε να προεξοφληθεί. Αντίθετα, η ελάχιστη απόστασή της από το μοναδικό τμήμα του τείχους της πόλης που διατηρείται σε ικανό βαθμό συνιστά αντένδειξη για την έγκριση μιας τέτοιας παρέμβασης».
Δείτε ολόκληρο το πρακτικό της συνάντησης σε αρχείο pdf, εδώ.
Διαβάστε τη συνέχεια της έρευνας:
Ένα «μερεμέτι» ζητάει ανάδειξη (μέρος 2ο): Σε ποιο σημείο βρίσκονται σήμερα οι συζητήσεις; Ο δήμαρχος Χαλκιδέων Χρήστος Παγώνης, η έφορος αρχαιοτήτων Παρή Καλαμαρά και η έφορος του Λ.Μ.Χ. Μαρία Φλουτσάκου μας εξηγούν.
Ένα «μερεμέτι» ζητάει ανάδειξη (μέρος 3ο – τελευταίο): Τα λάθη του χθες και του σήμερα, ο άγνωστος καταχωμένος προμαχώνας, τι πρέπει ο δήμος να ξεχάσει και τι να κάνει.
Παραπομπές
[1] «Τα τείχη αφέθηκαν στην τύχη», περιοδικό Square, Αύγουστος – Σεπτέμβριος 2004, τεύχος 3.
[2] Η ονομασία του Στρατοπέδου δόθηκε προς τιμή του Ταχματάρχη Πεζικού Βελισσαρίου Ιωάννη, καταγόμενου από την Κύμη της Εύβοιας, γνωστού από την κατάληψη της πόλεως των Ιωαννίνων, Ήρωα των Βαλκανικών Πολέμων 1912 – 1913. Πηγή: spz.army.gr
[3] Πηγή: ndf.gr
[4] Εκεί τοποθετούνταν οι καταδικασθέντες σε θάνατο πριν μεταφερθούν στο διπλανό χώρο όπου άφηναν την τελευταία τους πνοή από τα πυρά του εχθρού. Σήμερα δίπλα από το Λαογραφικό Μουσείο υπάρχει Μνημείο Εκτελεσθέντων.
[5] Σχετικό δημοσίευμα για το Λ.Μ.Χ. στο Αρχείο Ευβοϊκών Μελετών, τόμος ΚΕ/1983.
[6] Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών, Λαογραφικό Μουσείο Χαλκίδας. Χαλκίδα 7 Οκτωβρίου 2000. Προς τους κ.κ. 1. Δήμαρχο Χαλκιδέων. 2. Πρόεδρο Δημοτικού Συμβουλίου Χαλκίδας. Αριθμ. Πρωτ. 9. Θέμα: «Διάθεση χώρου ζωτικού για το Λαογραφικό Μουσείο Χαλκίδας». Υπογραφή: Ο Πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Λαογραφικού Μουσείου Χαλκίδος, Ελευθέριος Ιωαννίδης.
[7] Η ημερομηνία μου εδόθη από την Έφορο του Λαογραφικού Μουσείου Χαλκίδας, Μαρία Φλουτσάκου.
[8] Το 1995 το μουσείο ξεπέρασε τα 1000 τεμάχια, γεγονός που ανάγκασε τη Διοίκηση του Λ.Μ.Χ. να επανατοποθετήσει τα εκθέματα το 1996.
[9] Ό.π.
[10] Δήμος Χαλκιδέων, απόσπασμα από το πρακτικό No 16/2000 συνεδρίασης του Δημοτικού Συμβουλίου Χαλκίδας. Αριθμ. αποφ. 166/2000. Περίληψη: «Διάθεση χώρου από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας (Σχολή Πεζικού) για επέκταση του Λαογραφικού Μουσείου Χαλκίδας». Δήμαρχος Χαλκιδέων Χαράλαμπος Μανιάτης. Δημοτικό Συμβούλιο: Πρόεδρος Νέζης Θεόδωρος. Μέλη: Κακαράς I., Καθαρόσπόρης Β., Καμπιώτης Ε., Ζάγουρας Θ., Δάσκος Γρ., Ζήκος Τηλ., Μίχος I., Κούρνης Φ., Σιδεράκης Αντ., Χαϊνά Γ., Γιακομίδης Χρ., Ελληνιάδης Ιωακ., Λαγός Κ..Λάμπρου Μ.,Μαργαρίτης Στ., Αναγνωστάκης Δ., Παγώνης Χρ., Τουχτίδης Β., Τσακάλης Δ.,Κατσαρός Ν., Μπελεγράτη Πολ., Παπαστρατής Ορ., Γεωργούλης Χρ.
[11] Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών, Χαλκίδα ; Φεβρουάριου 2001. Προς τον Υπουργό Εθνικής Άμυνας, Πεντάγωνο Αθήνα. ΘΕΜΑ: Λαογραφικό Μουσείο Χαλκίδας. Συνημμένα 1. Απόσπασμα Ρυμοτομικού Σχεδίου, 2. Η 166/2000 απόφαση του Δ.Σ. Χαλκίδας. Υπογράφουν: O Δήμαρχος Χαλκίδας X. Μανιάτης, ο Πρόεδρος της Εταιρείας Ευβοϊκών Σπουδών I. Καράκωστας, ο Πρόεδρός της διοικούσης Επιτροπής του Λαογραφικού Μουσείου Χαλκίδας Ε. Ιωαννίδης.
[12] Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά το αίτημα: «Το Μουσείο έχει προσφορές μουσειακών εκθεμάτων (σταφυλοπιεστήρια, ελαιοτριβείο με μυλόπετρες, εμποροραφείο προ του 1940, ταπητουργείο χειροποίητων ταπήτων) και δύναται να εξεύρει και να εξασφαλίσει εργαστήρια που συνεχώς εκλείπουν με την ραγδαία βιομηχανική εξέλιξη αλλά αδυνατεί και να σκεφθεί την παραλαβήν των, ελλείψει χώρου έστω και προσωρινής τοποθετήσεώς των. Αυτό είναι ένα δυστύχημα γιατί όλα αυτά φεύγουν και καταστρέφονται αδικαιολόγητα και ανεπιστρεπτί».
[13] Με το υπ’ αριθμ. 7 πρακτικό της.
[14] Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών. Αθήνα 14 Σεπτεμβρίου 2005. Αρ.Πρωτ: 1050439 / 3562 / Α0010. Κτηματική Υπηρεσία: Αριθμός Πρωτοκόλλου 1776, παραλήφθηκε 3/10/05. Προς: Ως Π.Δ. ΘΕΜΑ: Δωρεάν διάθεση στο Δημόσιο έκτασης 1.000 τ.μ ιδιοκτησίας Τ.Ε.Θ.Α (sic) από το Στρατόπεδο «Βελισσαρίου» Χαλκίδας. Υπογραφές: Υφυπουργός οικονομίας και οικονομικών Πέτρος Δούκας. Υπουργός Εθνικής Άμυνας Σπήλιος Σπηλιωτόπουλος. Αποδέκτες για ενέργεια: Α) Κτηματική Υπηρεσία Εύβοιας, Β) Ταμείο Εθνικής Άμυνας. Αποδέκτες για κοινοποίηση: 1. Υπουργείο Εθνικής Άμυνας. 2. Δήμος Χαλκιδέων. 3. Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου (Κ.Ε.Δ.). Η.Π.: 19.09.05 / Ν.Χ.
[15] Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 10 του Ν.719/77, όπως αυτές αντικαταστάθηκαν με το άρθρο 11 του Ν.1989 / 1991 / ΦΕΚ 192 τ.Α΄.
[16] Ταμείο Εθνικής Άμυνας. 13-10-2005. Προς: Σχολή Πεζικού – 4ο ΕΓ. Κοιν.: Σ.Γ/ΥΕΘΑ, ΓΕΣ/ΕΓΑ, -ΓΕΣ/ΔΥΠΟ/1β, ΑΣΔΥΣ/ΔΙΣΧΕΥΔΜ, Υπουργείο Οικονομικών / Γεν. δ/νση ΔΠ & Εθνικών κληρ/τών, δ/νση 10ης Δημ. Περιουσίας / τμήμα Α΄, Κτηματική Εταιρία του Δημοσίου (ΚΕΔ), Κτηματική Υπηρεσία Ευβοίας, Δήμο Χαλκιδέων, ΤΕΘΑ/1ο-ΦΕΝ-ΦΑΑ. Θέμα: Συγκρότηση Επιτροπής για την Δωρεάν Διάθεση στο Δημόσιο (Υπ. Οικονομικών) έκτασης 1.000 τ.μ. ιδιοκτησίας ΤΕΘΑ από το Στρατόπεδο «ΒΕΛΙΣΣΑΡΙΟΥ» Χαλκίδας. Υπογραφή: Υπτγος Ηλίας Κουράκος, Διευθυντής.
[17] Θέμα: Χαλκίδα – Σχολή Πεζικού.
[18] Λαογραφικό Μουσείο Χαλκιδας. Προς τον κ. Αθ. Ζεμπίλη, Δήμαρχο Χαλκιδέων. Χαλκίδα 24 Ιανουάριου 2013. ΘΕΜΑ: Ανάδειξη του σωζομένου τμήματος τάφρου – τειχών της Χαλκίδας. Κοινοποίηση: 23η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Υπογραφές: Η Γραμματέας – Έφορος του Λ.Μ.Χ. Μ. Φλουτσάκου, ο Πρόεδρος Δ.Ε. του Λ.Μ.Χ. Ε.Ιωαννίδης.
[19] Βάσει της «Πολεοδομικής Ανάλυσης Τμήματος του “Κάστρου” της Χαλκίδας», πρότασης που κατέθεσε ο αρχιτέκτονας – μηχανικός Κωνσταντίνος Δημητούλης.
[20] Υπ. αρθ. 3024 / 9-9-2008 έγγραφο του ΤΕΕ / Π.Τ. Ευβοίας.
[21] Υπ’ αριθμ. 46 / 23-9-2013 έγγραφο του Λ.Μ.Χ. με θέμα την επιτόπου συζήτηση του αιτήματος για διενέργεια ανασκαφικής τομής πλησίον (νότια) του Λαογραφικού Μουσείου, εντός της περιοχής της Σχολής Πεζικού.
[22] Πρακτικό συνάντησης για τη διενέργεια ανασκαφικής τομής στην περιοχή των μεσαιωνικών τειχών Χαλκίδας, εντός της Σχολής Πεζικού. Χαλκίδα 7/10/2014. Υπογραφές: Παρή Καλαμαρα, προϊσταμένη της 23ης ΕΒΑ και Μαρία Φλουτσάκου, έφορος – γραμματέας του Λ.Μ.Χ.
[23] Νόμος 3028 / 2002 «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Αρχαιολογικής Κληρονομιάς»