Οι κάτοικοι του Κάστρου της Χαλκίδας τα μετεπαναστατικά χρόνια.

Ο εθελοντής υπαξιωματικός μάς παρέχει όμως και μερικές άλλες χρήσιμες πληροφορίες για τους κατοίκους του Κάστρου στο τέλος της δεκαετίας του 1850:

«Έλληνες, Εβραίοι καί Τούρκοι, ζώσιν είς αυτό με τήν μεγαλυτέραν ομόνοιαν. Ποτέ δεν ενθυμούμαι είς τήν Χαλκίδα κανένα στρατιώτην να προσβάλη Τούρκον ή Τούρκισσαν ή να φερθεί κακώς πρός αυτούς. Ώς πρός τους Εβραίους λέγω την αλήθειαν, ότι τήν νύκτα τής Μεγάλης Παρασκευής τά κοντάκια τών στρατιωτών, τών συνοδευόντων τόν Επιτάφιον, τούς έσπαζον πολλάς θύρας, διά τούτο ο Φρούραρχος τήν άλλην ημέραν εγέμιζε τήν Ημερησίαν Διαταγήν του με πολλάς αυστηράς τιμωρίας στρατιωτών».

Επιπροσθέτως, πληροφορούμαστε ότι στο «Φρούριον», όπως το αποκαλεί, «όπου διαμένει η φρουρά, κατοικούσι καί σαράντα περίπου οικογένειαι Τούρκων, αποκαταστημένων εκεί από τόν καιρόν τής Τουρκοκρατίας καί άλλαι τόσαι Εβραϊκαί»[7].

Οι υπόλοιπες πληροφορίες του κειμένου

– «Στον νοτιοανατολικό προμαχώνα και κάτω από τις επάλξεις του, είναι εγκατεστημένη η πυριτιδαποθήκη του φρουρίου». Πρόκειται για το μοναδικό εναπομείναν κομμάτι αυτού του περίφημου φρουρίου, στις τρεις αίθουσές του οποίου στεγάζεται το Λαογραφικό μουσείο.

– Μεταξύ της «Πυριτιδαποθήκης» και των «Ειρκτών» [προμαχώνας Βούρκου] μεσολαβούσε το περιφραγμένο προαύλιο των «Ειρκτών». Αυτό το τμήμα του Κάστρου, μετά την κατεδάφιση των τειχών, αποτέλεσε τη Δημοτική Πλατεία του Άρεως, η οποία παρεχωρήθη το 1907 από τον Δήμο για την ανέγερση των Στρατώνων[8].

– Οι φυλακές των γυναικών έχουν μεταφερθεί σε «παλαιά τουρκική οικία», πλησίον των Ειρκτών, ίσως για ενιαία φύλαξή τους.

– Το στρατιωτικό θεραπευτήριο και αυτό στην ίδια περιοχή βρισκόταν: «πλησίον αυτών (τών Ειρκτών), καί απέναντι τού σεραΐου, είς τήν θέσιν όπου άλλοτε ήτο τζαμίον. Εδιαιρείτο είς δύο δωμάτια διά τούς ασθενείς καί είχε περιπλέον τό γραφείον καί τό μαγειρείον του»[9].

– Η μουσική της Φρουράς, με γερμανό αξιωματικό Αρχιμουσικό, έπαιζε μουσική «δίς εβδομάδος, τήν Πέμπτην καί Κυριακήν», στην Πλατεία [του τζαμιού Εμίρ Ζαδέ], «πρός τέρψιν στρατιωτών καί κοινού. Οί πλησίον τής πλατείας απελάμβανον τό θέαμα καί ακρόαμα από τά παράθυρα τών οικιών των.»

Μιλούσε πέντε ξένες γλώσσες, πράγμα σπάνιο για την εποχή του!

Ο υπαξιωματικός συγγραφέας του βιβλίου είναι, σχεδόν, ο μοναδικός γλωσσομαθής στην πόλη της Χαλκίδος του 1858.

Λόγω της γλωσσομάθειάς του γίνεται ο διερμηνέας του άγγλου χειριστού της βυθοκόρου που φθάνει στο Λιμάνι για την εκβάθυνση του πορθμού. Κατά τη διάρκεια της κατασκευής της τότε γέφυρας και με την άδεια του ταγματάρχου διοικητού του, παραδίδει μαθήματα ξένων γλωσσών κατ’ οίκον σε «μικρούς καί μεγάλους, φαρμακοποιούς καί ανακριτάς, γραφείς ανακριτων καί θυγατέρας γερουσιαστών, κοράσια δώδεκα ετών καί μητέρας σαράντα πέντε» διότι «διδάσκαλος ξένων γλωσσών είς τήν Χαλκίδα ήτο φαινόμενον σπάνιον καί περίεργον, ήτο αερόλιθος πίπτων, τίς ηξεύρει πόθεν, μίαν φοράν είς τα πεντακόσια έτη» επισημαίνει ο συγγραφέας πληροφοριοδότης μας, συμπληρώνοντας ότι έπαιρνε 10 δραχμές από κάθε μαθητή του ως αμοιβή, από τις οποίες κατέθετε «δέκα δραχμάς κατά μήνα είς όφελος τού συσσιτίου τού λόχου»[10].

Οι αναφορές του Παπαδιαμάντη στη Χαλκίδα

Με διαρκή μείωση του τουρκικού πληθυσμού, με ανεγέρσεις περίφημων νεοκλασικών σπιτιών στους κεντρικότερους δρόμους, με τροποποιητικές διορθώσεις του ρυμοτομικού σχεδίου και επιμένοντας στο αίτημα: «Να πέσουν τα τείχη!», για να ελευθεροκοινωνήσουν με τους συμπολίτες τους στο Προάστιο, χωρίς πύλες και φρουρούς, για μη νιώθουν «μανδρομένοι», έζησαν οι καστρινοί της Χαλκίδος μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα. Εν τέλει η ενοποίηση αυτή επιτεύχθει, θέτοντας τα θεμέλια για μία νέα αρχή της πόλης σε γεωγραφικό και κοινωνικό επίπεδο.

Γύρω στα 1897, ζούσαν στο Κάστρο τέσσερις μόνο οικογένειες Τούρκων[11] και αυτοί πολιτογραφημένοι πλέον ως Έλληνες πολίτες, έχοντας όλα τα δικαιώματα, αλλά και τις υποχρεώσεις των Ελλήνων.

Πριν κλείσω την αναδρομή στο Κάστρο, θα ήθελα να εκθέσω δύο περιγραφές του κοσμοκαλόγερου και αναμφισβήτητης λογοτεχνικής αξίας Αλέξανδρου  Παπαδιαμάντη, που το 1867-1868 φοίτησε στο Γυμνάσιο της Χαλκίδας. Οι περιγραφές αυτές σχετικά με την πόλη εντοπίζονται   στο περίφημο διήγημά του «Η Φόνισσα» που χαρακτηριστικά αναφέρεται: «Παρά τήν Άνω Πύλην, είς τρώγλην είς ένα τουρκόσπιτον -κοντά είς τά Εβραϊκά»- κατοικεί η ηρωίδα του. Καθημερινά διέρχεται «από τόν μέγαν καί άκομψον παλαιόν ναόν τής Αγίας Παρασκευής» ενώ πήγαινε «είς τάς ειρκτάς τού Φρουρίου, τάς πρωϊνάς ώρας κατά τήν έξοδον τών φυλακισμένων». Οι διερχόμενοι δια της Άνω Πύλης προς το Προάστειο, «έβλεπον κρεμάμενα εκεί, είς τόν σκοτεινόν πυλώνα, τήν κνήμην του “Ἕλληνος γίγαντος”[12] καί τό “τσαρούχι του”, τεραστίου μεγέθους,..». Παράλληλα, περιγράφεται η συνοικία Σουβάλα που αποτελούσε τότε το άκρο της πόλης «και η κατά τόν Άγιον Δημήτριον», όπου κατοικούσαν οι Αρχές του τόπου, μακριά από το ασφυκτικό περιβάλλον του Κάστρου.